Πέρα από χώρο και χρόνο: Frank Herbert

του Κώστα Κωτούλα

Σχόλιο Διόδοτου: Ελάχιστοι μέχρι σήμερα, και σε επίπεδο παρέας, έχουν καταφέρει να αποκωδικοποιήσουν την σημειολογία του πλανήτη "Dune" (Θίνη) και της Γαλαξιακής Αυτοκρατορίας του Οίκου των Ατρειδών (!) που συμπεριλαμβάνεται σε αυτό το έπος "(νεο;)μυθολογίας"... Μην περιμένετε και πολλές αποκαλύψεις σε αυτό το άρθρο που πραγματεύεται τα ερείσματα του εμπνευστή αυτού του έπους. Τουλάχιστον νοσταλγήστε τις ημέρες του 1984, έτους που όπως και το 1983, πολλά παράξενα σεναριακά πρότζεκτ -και όχι μόνο- ήρθαν στην επιφάνεια...

 
Κάποια στιγμή, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ανατέθηκε στον Frank Herbert να γράψει ένα άρθρο σε περιοδικό για τους Αμμολόφους (Θίνες) του Όρεγκον.


Οι πρώτες προσπάθειες και η έρευνα

Μέχρι τότε, ο Herbert είχε ήδη αρχίσει να βιοπορίζεται από τη συγγραφή. Και για περίπου μία δεκαετία διάβαζε και Επιστημονική Φαντασία. Και είχε ήδη κυκλοφορήσει ένα μυθιστόρημα με τίτλο The Dragon in the Sea (στα Ελληνικά κυκλοφορεί ως «Ο Δράκος της Θάλασσας»), που περιγράφει έναν πόλεμο υποβρυχίων μεταξύ των υπερδυνάμεων για την αξιοποίηση υποθαλάσσιων κοιτασμάτων πετρελαίου σε μια εποχή στην οποία το πετρέλαιο ως καύσιμο τείνει να εξαντληθεί (αν και εστιάζει όχι μόνο στις εξωτερικές συνθήκες του πολέμου, αλλά και στις σχέσεις και τη δυναμική που αναπτύσσεται μεταξύ των μελών του πληρώματος). Και είχε διαπιστώσει ότι η συγγραφή δεν είναι απλό πράγμα: δεν πιάνω μια γραφομηχανή και αραδιάζω λέξεις. Ο Herbert είχε καταλάβει ότι για τη συγγραφή χρειάζεται έρευνα.


Πίσω στις Θίνες

Πίσω στις Θίνες του Όρεγκον. Το ευτύχημα ήταν ότι ο Herbert συγκέντρωσε υπερβολικά πολύ υλικό για τη συγγραφή ενός άρθρου. Και, έτσι, δεν έγραψε ποτέ το άρθρο. Ξεκίνησε όμως, το 1959, έρευνα για ένα βιβλίο με τίτλο Dune (στα Ελληνικά κυκλοφορεί ως Dune, αν και ο Πλανήτης Dune μεταφράζεται στο κείμενο ως Θίνη). Το βιβλίο του βγήκε ψιλομεγάλο -δεν θα έπρεπε να αιφνιδιάζει κάτι τέτοιο για ένα βιβλίο του οποίου η έρευνα και η συγγραφή διήρκεσαν έξι χρόνια. Πάνω από είκοσι εκδότες απέρριψαν την έκδοσή του. Λέγεται μάλιστα ότι ένας από αυτούς ανέφερε, απορρίπτοντάς το «μπορεί να κάνω το λάθος της δεκαετίας, αλλά…». Έπεσε έξω. Δεν έκανε το λάθος της δεκαετίας, αλλά το λάθος της πεντηκονταετίας: μέχρι σήμερα, το ίδιο το Dune είναι ανάμεσα στα πρώτα σε πωλήσεις βιβλία Επιστημονικής Φαντασίας, με σχεδόν είκοσι εκατομμύρια πωλήσεις σε όλον τον κόσμο, ενώ ακολούθησε μια μακρά σειρά αντίστοιχα επιτυχημένων βιβλίων στον ίδιο κύκλο.


Ο Ιστορικός Κύκλος του Dune

Ο ιστορικός κύκλος του Dune θα μπορούσε να είναι ο κύκλος του Οίκου των Ατρειδών. Γιατί το βιβλίο -η σειρά των βιβλίων- πραγματεύεται τη Γαλαξιακή Αυτοκρατορία του Πολ Ατρείδη (του αποτελέσματος ενός προγράμματος ευγονικού τύπου διασταυρώσεων ανθρώπων για εκατοντάδες γενιές, ώστε να καταλήξουν σε κάποιον ο οποίος θα μπορούσε να διαπερνά -ή να γεφυρώνει- τις δομές του χώρου και του χρόνου) και των επιγόνων του.

Ο ιστορικός κύκλος του Dune θα μπορούσε να είναι ο κύκλος της Θίνης, του κεντρικού πλανήτη της Αυτοκρατορίας. Με την οικολογία του, με την ιστορία του, με τη λαογραφία του, τις παραδόσεις του, τη θρησκεία του, τις κοινωνικές δομές του, και με την εξέλιξη αυτών από τη στιγμή της εμφάνισης του καταλύτη που λέγεται Πολ Ατρείδης.

Ο ιστορικός κύκλος του Dune θα μπορούσε να είναι ο κύκλος της ίδιας της Αυτοκρατορίας των Ατρειδών. Της εξέτασης των δομών και των θεσμών, της πολιτικής οικολογίας και της ισορροπίας δυνάμεων μιας Διαγαλαξιακής Αυτοκρατορίας και της εξέλιξης αυτών από τη στιγμή της εμφάνισης του καταλύτη που λέγεται Πολ Ατρείδης.

Γιατί το Dune δεν είναι η ιστορία ενός ανθρώπου ή ενός Οίκου. Είναι η ακτινογραφία (ακριβέστερα: η μαγνητική τομογραφία) μιας Γαλαξιακής Αυτοκρατορίας που συνέλαβε και παρουσίασε στα βιβλία του ο Herbert. Είναι μια ακόμα σειρά βιβλίων που διαβάζεται με το λεξικό της, το οποίο περιέχει όλη την αναγκαία πληροφορία (και μεταπληροφορία) για την κατανόηση όχι των βιβλίων καθ’ εαυτών, αλλά του κόσμου που αυτά περιγράφουν. Άλλωστε, υποστηρίζεται συχνά ότι το Dune είναι για την Επιστημονική Φαντασία ό,τι είναι ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών για τη Λογοτεχνία του Φανταστικού.


Το Dune στις οθόνες

Δεν είναι τυχαίο ότι έλαβαν χώρα ουκ ολίγες προσπάθειες μεταφοράς του Dune στον κινηματογράφο ή την τηλεόραση.

Το προσπάθησε ο Dino De Laurentiis με σκηνοθέτη τον David Lynch το 1984, στριμώχνοντας τους δύο πρώτους τόμους των βιβλίων σε 136 λεπτά. Μάλλον η ταινία ήταν αποτυχία -και δεν αναφέρομαι αποκλειστικά στο εμπορικό σκέλος. Το μόνο αξιόλογο είναι η αισθητική προσέγγιση του βιβλίου, μέσα από τη διαστρεβλωτική οπτική των βασικών συντελεστών της ταινίας.
Το προσπάθησε το 2000 ο John Harrison με μία μίνι σειρά για το Sci-Fi Channel με αρκετή επιτυχία.

Ξεκίνησε να το προσπαθεί το 1974 ο Alejandro Jodorowsky, ο οποίος σχεδίαζε μια δεκάωρη (αργότερα φάνηκε ότι μάλλον προς το δεκατετράωρη θα πήγαινε) παραγωγή με συντελεστές όπως ο Salvador Dali, ο Orson Welles, ο Mick Jagger, ο Alain Delon, η Geraldine Chaplin, ο David Carradine, οι Pink Floyd (για το soundtrack), ο Moebius και ο Giger και άλλοι. Φυσικά και κάτι τόσο μεγαλεπήβολο ήταν καταδικασμένο εξ αρχής να αποτύχει, ωστόσο το 2013 κυκλοφόρησε ένα ντοκυμανταίρ με τον τίτλο Jodorowsky’s Dune που περιγράφει αυτήν την καταπληκτική αποτυχία.

Ελπίζουμε να το προσπαθήσει ο Denis Villeneuve, ο οποίος πριν τρεις μήνες ανακοίνωσε ότι η δική του εκδοχή του Dune θα πάρει τουλάχιστο δύο ταινίες, όμως θα αργήσει τουλάχιστο δύο χρόνια ακόμη. Για την ώρα, η δήλωσή του ότι το Dune του θα είναι σαν το Star Wars για ενηλίκους προκαλεί αισιοδοξία.


Η συνέχεια του Dune

Μετά την επιτυχημένη (από κάθε άποψη) εισαγωγή στο σύμπαν του Dune, ήταν αναπόφευκτο να ζητηθεί από το Herbert και η συνέχεια. Στον κύκλο του Dune προστέθηκαν τα Dune Messiah (Ο Μεσσίας του Dune), Children of Dune (Τα Παιδιά του Dune), God Emperor of Dune (Ο Θεϊκός Αυτοκράτορας του Dune), Heretics of Dune (Οι Αιρετικοί του Dune) και Chapterhouse Dune (Η Αδερφότητα του Dune). Πάνω στις σημειώσεις του, ο γιος του στήριξε την έκδοση ακόμα έντεκα βιβλίων σχετικών με τον κόσμο του Dune.


Πέρα από τις Θίνες

Πέρα από το Dune, ο Herbert κυκλοφόρησε πολλά ακόμα έργα του, κυρίως στο χώρο της Επιστημονικής Φαντασίας, μέσα από τα οποία αναδεικνύεται το βασικό χαρακτηριστικό του ίδιου του συγγραφέα: ένας άνθρωπος με ποικίλα και όχι πάντα αλληλοσυσχετιζόμενα ενδιαφέροντα, που προσπαθεί να μάθει τα πάντα για όσα τον ενδιαφέρουν, που θέλει να αποτυπώσει στο χαρτί με κάθε λεπτομέρεια τα ζητήματα που τον απασχολούν. Αυτό φαίνεται και από το εύρος και το βάθος των περιγραφών του κόσμου, της κοινωνίας και της οικολογίας του Dune (αν και εκεί πιθανώς να χάνεται πίσω από την συγκλονιστική πλοκή και να αποκαλύπτεται μόνο μετά τη δεύτερη ανάγνωση). 

 Ανάμεσα σε αυτά, ξεχωρίζουν:

Το The Green Brain (1966), στο οποίο η φύση αναπτύσσει ένα νέο είδος ευφυούς ζωής ως αντίδραση στην ανθρώπινη καταπίεση επί των υπολοίπων μορφών ζωής (ναι, ο Herbert ήταν οικολόγος, τα έργα του συχνά χαρακτηρίζονται ως «οικολογική επιστημονική φαντασία» και μάλιστα το Dune είναι αφιερωμένο στους οικολόγους, «όπου κι αν βρίσκονται, σ’ όποια χρονική περίοδο κι αν δουλεύουν … με ταπεινοφροσύνη και θαυμασμό»).

Το The Santaroga Barrier (1968) περιγράφει μια κοινωνική δομή και ομαδική ταυτότητα, εστιασμένη σε μια μικρή πόλη της Καλιφόρνια, η οποία αναπτύσσει πνευματικές ικανότητες αλληλοεπικοινωνίας και εσωτερικής ικανοποίησης τέτοιες που να κάνουν τα μέλη της εντελώς μη δεκτικά στις μεθόδους του μάρκετινγκ.

Το The Dosadi Experiment (1977) περιγράφει ένα διαστρικό πολιτισμό ο οποίος απαρτίζεται από διάφορα είδη ζωής, ένα εκ των οποίων δίνει τη δυνατότητα για άμεση τηλεπαθητική επικοινωνία μεταξύ δύο νοημόνων όντων οπουδήποτε στο σύμπαν (αυτή η δυνατότητα είναι και ο συνεκτικός δεσμός του διαστρικού πολιτισμού), ενώ ένα άλλο είδος δίνει τη δυνατότητα για στιγμιαία υπερ-διαστασιακά ταξίδια οπουδήποτε μέσα στο σύμπαν. Τέτοιες δυνατότητες όμως μπορεί να χρησιμοποιούνται για διάφορους σκοπούς.

Το The Godmakers (1972) επανεξετάζει την ιδέα που ο Herbert χρησιμοποίησε και στο Dune: ένα Ιερατείο το οποίο επιδίδεται στη «θρησκευτική μηχανική». Κατασκευάζει Θεούς. Παράλληλα, μια διαπλανητική κυβερνητική οργάνωση επιχειρεί να μετατρέψει πολεμοχαρείς πολιτισμούς σε φιλειρηνικούς.

Το The Heaven Makers (1968) παρακολουθεί τη ζωή στη γη μέσα από τα μάτια εξωγήινων οι οποίοι επιτρέπουν (διευκολύνουν ή κατευθύνουν) τη ζωή και την εξέλιξή της στον πλανήτη για λόγους δικής τους ψυχαγωγίας. Κάτι σαν ριάλιτυ, αλλά με συμμετέχοντες έναν ολόκληρο πλανήτη.

πηγή