ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1819 ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

από τον Στέργιο Π. Ζυγούρα

ΡΙΧΝΟΝΤΑΣ ΛΙΓΟ ΦΩΣ ΣΤΑ ΣΥΣΚΟΤΙΣΜΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΝΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕ ΟΔΗΓΟ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΤΟΥ 1819

 Σχόλιο Διόδοτου: Αναδημοσιεύουμε το 1ο μέρος του.. 

άρθρου;.. εργασίας;.. ιστορικής έρευνας;.. πώς ακριβώς να το ονομάσεις όταν ολοκληρώνεται σε 16 συνολικά μέρη και είναι στην ουσία ένα βιβλίο, το οποίο διαβάζεται με κομμένη την ανάσα, δίψα για πραγματική Ιστορία, ασυγκράτητη ανάγκη για ένα ταξίδι στο χρόνο, με απρόβλεπτα μυστικά... 

  

Το κείμενο αυτό αποτελεί επέκταση του προηγουμένου αλλά ως προς το ιστορικό σκέλος μόνον. Είναι εκτεταμένο, όχι όμως τόσο, όσο το θέμα απαιτεί. 

Ασχολείται κυρίως με τον Καποδίστρια και τον υποφωτισμένο ρόλο του στην Επανάσταση. Ο κεντρικός του άξονας είναι η επίσκεψη των 69 ημερών στην Κέρκυρα πριν από 199 χρόνια (10/3 έως 18/5 1819 ν.η.). Ο στόχος του είναι να επανεξετάσει το πλαίσιο ερμηνείας του 1821, καθώς τα του Καποδίστρια συχνά περιγράφονται από πρόσωπα που υποστηρίζουν ότι η Επανάσταση προέκυψε από τον κοραϊκό πυρήνα που εξέπεμπε ένα συγκεκριμένο «φως». Γι’ αυτο και το κείμενο φωτίζει το άγνωστο καποδιστριακό υπόμνημα του 1819 και το αντιπαραβάλλει με αυτό του 1826. Επίσης, αντιπαραβάλλει περιστασιακά τον Κοραή με τον Καποδίστρια υπό στοιχεία που συνήθως αποσιωπούνται. Κάποιες από τις απόψεις του Κ. Δημαρά για τον Καποδίστρια και τον Κοραή εξετάζονται επισταμένα, καθώς αυτές επηρέασαν μεγάλο μέρος των ιστορικών στο δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα.

Τα προεπαναστατικά γεγονότα είναι ιδιαίτερα πυκνά. Εξελίσσονται σε πολλά επίπεδα, σε πολλά γεωγραφικά μήκη – πλάτη και αλληλοσυνδέονται. Η ίδια η Επανάσταση εξελίσσεται σε πολύ μεγαλύτερο χρόνο από ό,τι συνηθίζουμε να την βλέπουμε. Δεν ξεκινά το 1814 και όσα συμβαίνουν πριν από το 1814 αλλά και μετά το 1831 δεν μπορούν να είναι ασύνδετα μεταξύ τους. Ο επαναστατικός φορέας είναι από τα πιο αδιερεύνητα σημεία της Επανάστασης. Η Φιλική Εταιρεία έρχεται πρόχειρα, συνοπτικά και εργαλειακά να επιβεβαιώσει μια προσχηματισμένη άποψη. Κανονικά, θα έπρεπε να αποτελεί κριτήριο διαμόρφωσης μιας συνολικής εικόνας του 1821· εικόνας χωρίς τεράστια κενά και πολλαπλές αντιφάσεις. Μέχρι και σήμερα, ο κόμης Ιωάννης Καποδίστριας αποτελεί τον άγνωστο παράγοντα μιας πολυερμηνευόμενης Ελληνικής Επανάστασης που έχει σχηματοποιήσει δυο -λιγότερο ή περισσότερο- προβληματικές απόψεις για τον χαρακτήρα και τον στόχο της. Ένα από τα σπανίως αναφερόμενα σημεία της ζωής του Καποδίστρια είναι το διάστημα Μάρτιος-Μάιος 1819. Όταν αναφέρεται, εξηγείται με τρόπο τουλάχιστον ανεπαρκή και περίεργο. Δεν είναι το μόνο.

1. Κέρκυρα, Πάσχα 1819: Μια συνάντηση φίλων εκτός Φιλικής Εταιρείας

Το σχετικό κεφάλαιο στο κλασικό βιβλίο του Γρηγορίου Δαφνή για τον Καποδίστρια τιτλοφορείται «Προσκύνημα στην Πατρίδα«. Ο Δαφνής ξεκινά το κεφάλαιο με την δημόσια αναγγελία της αγγλικής διοίκησης στην ιταλόφωνη εφημερίδα των Επτανήσων που λέει ότι ο Καποδίστριας έφτασε για ιδιωτική επίσκεψη. Συνοδεύεται από την αυτοαναιρετική προτροπή στον Καποδίστρια που οφείλει να ασχολείται … με την διαφύλαξη της ειρήνης και της ησυχίας που είναι απαραίτητες σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο. Είναι απολύτως σαφές ότι η υπόδειξη προς τον υπουργό και σύμβουλο του τσάρου φανερώνει την ανησυχία / ενόχληση της Μ. Βρετανίας που διοικεί τα Επτάνησα. Ενόχληση για ποιο πράγμα;

Την στιγμή εκείνη πραγματοποιείται και η παράδοση της Πάργας που, ως χερσαίο τμήμα των πρώην ενετοκρατούμενων Επτανήσων (μαζί με το Βουθρωτό, την Πρέβεζα και την Βόνιτσα) εκχωρήθηκε από τους Άγγλους στον Αλή πασά, υπό συνθήκες που απαιτούν διερεύνηση. Ο Καποδίστριας είναι αυτόπτης μάρτυς της άφιξης των ξεριζωμένων Παργινών στην Κέρκυρα. Φεύγοντας από την Κέρκυρα θα φτάσει ως το Λονδίνο. Εκεί θα διαμαρτυρηθεί για την παραβίαση από την βρετανική διοίκηση των συμφωνηθέντων στην Συνθήκη του Παρισιού (1815). Στο διάστημα 1819-1821 κορυφώνεται η σύγκρουση των Επτανήσιων με τον Thomas Maitland. Ο Σκώτος Αρμοστής πιέζει όλο και περισσότερο τους Επτανήσιους, οι οποίοι αντιδρώντας, βαφτίζονται [ερμηνεύονται σήμερα ως] «αντιπολίτευση». Κάτω από το θέμα της βρετανικής διοίκησης των Επτανήσων βρίσκεται το θέμα της Φιλικής Εταιρείας. Και η βρετανική «λύση» είχε μεν ξεκινήσει από την αντιναπολεόντεια δράση το 1809, αλλά δεν είχε προκύψει τυχαία. Από το Συνέδριο της Βιέννης (1814) ο Καποδίστριας είχε στηρίξει την δεύτερη καλύτερη λύση [ή την τρίτη, αν πρώτη ήταν η ρωσική και δεύτερη ήταν ένα ανεξάρτητο πριγκιπάτο με το -άστεγο, λόγω Ναπολέοντα- Τάγμα των Ιπποτών της Μάλτας να παίρνει ένα νησί] για τα Επτάνησα: την ένταξή τους με ειδικό καθεστώς αυτονομίας στην ζώνη προστασίας της Μ. Βρετανίας. Εν όψει της κατάρρευσης του Ναπολέοντα (1813) ο Καποδίστριας τόνιζε στον τσάρο την ανάγκη να εγκαρδιώσει τους Επτανήσιους και αν δεν μπορέσει να επαναφέρει την ρωσική προστασία, τουλάχιστον να ελαττώσει τις αγγλικές διεκδικήσεις [Τσιρπανλής, Υπομνήματα και εκθέσεις του Ιωάννη Καποδίστρια 1809-1822]. Τον Αύγουστο του 1815 (πριν τις υπογραφές των συνθηκών στο Παρίσι) ο ΥπΕξ της Ρωσίας Nesselrode ειδοποιούσε τον μετατιθέμενο στην Απουλία πρόξενο Μπενάκη πώς είχε η κατάσταση μετά το Βατερλώ. Έγραφε ότι σύμφωνα με την διαμορφωμένη κατάσταση, οι προοπτικές παραχώρησης των Επτανήσων στην Αυστρία, η ανεξαρτησία τους και η επανεγκατάσταση των Ιπποτών της Μάλτας απομακρύνθηκαν. Η επιθυμία του τσάρου ήταν να υπαχθούν τα Επτάνησα στην προστασία της Μ. Βρετανίας με την εγγύηση των άλλων τριών δυνάμεων (Ρωσίας, Αυστρίας, Πρωσίας). Η τύχη των Επτανήσων υπογράφηκε στα τέλη του 1815 και ο Καποδίστριας φαινόταν σχετικά αισιόδοξος. Όμως τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν όπως ήλπιζε. Πριν δούμε τη συνέχεια του Δαφνή, πρέπει να κάνουμε μια απαραίτητη παρέκβαση.

Τον Δεκέμβριο του 1826, σ’ ένα κρίσιμο -γενικού περιεχομένου- κείμενο απευθυνόμενο τυπικά στον τσάρο Νικόλαο Α΄, ο Καποδίστριας εξηγεί με τρόπο διφορούμενο και ανεπαρκή γιατί πήγε στην Κέρκυρα. Αφού παραλείψει να αναφέρει ποιους είδε στην Ιταλία και τον Ανδρέα Μουστοξύδη που τον συνοδεύει, ξεκινά την αφήγηση δίνοντας προσωπικούς λόγους ως αφορμή του ταξιδιού, τονίζοντας όμως ταυτόχρονα και τις οδηγίες του τσάρου για το πώς έπρεπε να κινηθεί στο Επτανησιακό ζήτημα. «Θα κάνουμε το παν υπέρ των Ελλήνων, αλλά το πλαίσιο των υπογεγραμμένων συνθηκών είναι ασφυκτικό». Αυτό είναι το περίγραμμα που δίνει ο τσάρος στον Καποδίστρια. Ο Καποδίστριας περιγράφει μια επίσκεψη με βαρύνοντα πολιτικό χαρακτήρα παρεμβάλλοντας στοιχεία που παραπέμπουν σε ιδιωτική επίσκεψη. Στο θέμα της Πάργας δίνει αρκετή έκταση. Λέει ακόμα ότι στην Κέρκυρα είδε Κολοκοτρωναίους, Μποτσαραίους και τους επισημότερους άνδρες της Πελοποννήσου, της Ακαρνανίας και του Αιγαίου που τον επισκέφτηκαν με την ελπίδα να μάθουν ότι γρήγορα η Ρωσία θα τους επανάφερε και πάλι υπό την αιγίδα της. Σε όλους απάντησε πως κάθε είδους βοήθεια μπορεί να παρασχεθεί από πλευράς της Ρωσίας, αποκλειομένου του πολέμου με την Πύλη.

Βάζοντας θέμα αγγλικής διοίκησης και αντιδιαστέλλοντας το καθεστώς των οπλαρχηγών επί Ρωσικής και Αγγλικής προστασίας, ο Καποδίστριας συνδέει διακριτικά δυο θέματα: κυοφορούμενη Επανάσταση και Επτάνησα. Το σημείο αυτό γίνεται αντιληπτό σήμερα, μόνον αν διασαφηνιστεί ότι από το 1797 (κατάληψη των Ιονίων νήσων από τους δημοκρατικούς Γάλλους του Βοναπάρτη) κάθε πολιτική αλλαγή στα Επτάνησα επανασυνέδεε το θέμα των Επτανησιακών στρατιωτικών σωμάτων και των αρματολών της χέρσου Ελλάδας με την εκάστοτε προστασία. Δηλαδή, η Επανάσταση που από το 1769 άλλαζε μορφές χωρίς να σημειώνει κάποια επιτυχία, επαναπροσανατολιζόταν πάνω στην βάση των διεθνών μυστικών Εταιρειών με τις οποίες ήταν συνδεδεμένες οι αντίστοιχες «ρωμαίικες». [Διεθνής ήταν ο χαρακτήρας του «ελληνικού ζητήματος» όπως αυτός εμφανίζεται το 1769, το 1787, το 1797 και την περίοδο 1800-07.] Αν αυτό ισχύει, τότε η διαμαρτυρία των οπλαρχηγών για την Πάργα και για την διακοπή της μισθοδοσίας τους (διάλυση των στρατιωτικών σωμάτων) σημαίνει ταυτόχρονα και δήλωση αγωνίας για το τι επρόκειτο να γίνει τώρα που η Αγγλία δεν υποστηρίζει την Επανάσταση. Συνεπώς, ο Καποδίστριας, τονίζοντας την αποφασιστικότητα των οπλαρχηγών για μια αυτοδημιούργητη Ελληνική Επανάσταση «μετά το Σούλι, η Πάργα και η Επτάνησος ήσαν το μόνον μας καταφύγιον. … Οι Άγγλοι και ο βασιλιάς της Νάπολης μας αρνούνται… η Ρωσία μας εγκαταλείπει… ο Θεός όμως δεν μας εγκαταλείψει… θα υψώσωμεν μιαν ημέραν την σημαίαν του Σταυρού… « στρώνει το χαλί για «να αποτινάξει την ευθύνη του 1821» από τους ώμους του τσάρου και τους δικούς του. Ποια «ρωσική ευθύνη» όμως είχε καταγραφεί ως το 1826 για την Επανάσταση; Ποια «ρωσική ευθύνη» γνωρίζουμε σήμερα, το 2018;

Στα ελληνικά σχολεία και στα πανεπιστήμια του 20^ου αιώνα μάθαμε ότι η Επανάσταση οργανώθηκε από την μεσαία τάξη του παροικιακού ελληνισμού, εμπνεόμενη δυτικόθεν από τα κοινωνικά συμβόλαια, την διάκριση των εξουσιών και τα ανθρώπινα δικαιώματα· ότι ο αρχηγός της κάπου, μακριά, έμπλεξε άσχημα, χωρίς να ξέρουμε το γιατί έκανε τις επιλογές του· ότι η Επανάσταση πέτυχε και ακολούθησε μάχη εξουσίας επί προσωπικών και τοπικών μικροσυμφερόντων που την οδήγησε στις αιτήσεις προστασίας και στο Ναυαρίνο· και ότι αφού πέτυχε, στη συνέχεια κάποιοι ανακάλυψαν ότι σε μεγάλο ποσοστό απέτυχε, επειδή η ιδέα της ήταν μικρή· η πορεία προς την πλήρη επιτυχία ονομάστηκε «Μεγάλη Ιδέα».

Είτε ειπώθηκε ακριβώς έτσι από τους οπλαρχηγούς, είτε όχι, στο κείμενο του Καποδίστρια εννοείται σαφώς ότι οι Άγγλοι το 1819 αντιτίθενται στην Επανάσταση και το δείχνουν με την Πάργα, όπως ακριβώς το 1800 οι Άγγλοι το έδειξαν -πάλι μέσω Αλή πασά- με το Σούλι (όταν οι ρωσόφιλοι Σουλιώτες υποστηρίζονταν και από την Γαλλία, όχι όμως από τον Ναπολέοντα). Η αγγλική προειδοποίηση στον Καποδίστρια μέσω της εφημερίδας συμπίπτει με την επίσπευση της παράδοσης της Πάργας, όπως την περιγράφει ο Περραιβός (Ιστορία του Σουλλίου και της Πάργας) και μάλιστα με τέτοια μείωση της αποζημίωσης των περιουσιών τους, ώστε να είναι ανίκανοι να δράσουν από τα Επτάνησα και να εξαναγκαστούν να μεταναστεύσουν στην Οθωμανική επικράτεια. Ο Καποδίστριας πρέπει να δει με τα μάτια του ότι η Αγγλία σοβαρολογεί. Η βρετανική πράξη συμπληρώνει το μήνυμα προς την ρωσική πολιτική. Τι λέει ο Δαφνής για τον σκοπό του Καποδίστρια;

Με συλλογισμούς βασισμένους σε ημερομηνίες και γεγονότα ο Δαφνής δέχεται ότι οι προσωπικοί λόγοι αποτελούν την πρόφαση και όχι την πραγματική αιτία της επίσκεψης του Καποδίστρια στην Κέρκυρα. Διαφωνεί, δηλαδή, με κάποια από όσα λέει ο ίδιος ο Καποδίστριας στο γνωστό υπόμνημα που έγραψε το 1826. Έρχεται όμως να συμφωνήσει ο Δαφνής με όσα σοβαρότερα γράφει στο υπόμνημα ο Καποδίστριας, ο οποίος παραθέτει ένα μικρό διάλογο με τον τσάρο Αλέξανδρο πριν το ταξίδι του σε Ιταλία και Επτάνησα. Ο διάλογος αυτός κινείται -απρόσμενα άτεχνα- μεταξύ προσωπικών θεμάτων και επαναστατικού κλίματος και σύμφωνα με τα λεγόμενα, εφαρμόζεται κατά γράμμα από τον Καποδίστρια στην συνάντηση με τους μυημένους ήδη στην Εταιρεία οπλαρχηγούς. Στο ερώτημα «γιατί πήγε στην Κέρκυρα» ο Δαφνής αποφαίνεται ότι «ο Καποδίστριας έπρεπε να αποθαρρύνει τους Έλληνες. Πήγε στην Κέρκυρα ως απεσταλμένος του Αλέξανδρου και με την ειδική εντολή να κατευνάσει τους έτοιμους να εξεγερθούν χριστιανούς«. Άφωνος μένει όποιος διαπιστώνει τις πολλαπλές και κραυγαλέες αντιφάσεις του Δαφνή. Είτε σε όσα προσπαθεί λογικά να διευθετήσει, είτε σε όσα παραλείπει, δημιουργώντας τεράστια νοηματικά κενά μέσα στο κλίμα του 1976 για το τι θεωρείται «κοινός τόπος» για την Επανάσταση και τι όχι.

1. Ο Καποδίστριας αντιμετωπίζεται εχθρικά από την Βρετανική διοίκηση των Επτανήσων. Η Μ. Βρετανία είναι η μεγάλη αντίπαλος της Ρωσίας και αντίστροφα, ιδιαίτερα στο ελληνικό θέμα. Η Μ. Βρετανία κινείται φανερά υπέρ των Τούρκων στο διάστημα της πρώτης «ουδετερότητας» 1821-23. Άρα: Το 1819 η βρετανική πολιτική είναι υπέρ της Επανάστασης, επειδή προσπάθησε να συνετίσει τον Καποδίστρια που έφτασε στην Κέρκυρα για να αποθαρρύνει την Επανάσταση.
2. Ο τσάρος, που δεν επιθυμεί Επανάσταση και γνωρίζει την ύπαρξη της Φιλικής στην χώρα του (τυπικά από τα τέλη του 1816), αντί να καταδιώξει τους Φιλικούς, τους ενισχύει μέσω του ρωσικού προξενικού δικτύου (Μπενάκης, Λεβέντης, Πίνης, Βλασσόπουλος, Δεστούνης, Μιντσάκης, Σανδρίνης, Νεράντζης και λοιποί είναι υφιστάμενοι του Καποδίστρια και επικοινωνούν μυστικά με απόλυτη ασφάλεια μέσω των διπλωματικών σάκων). Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των Φιλικών στέλνει τον Καποδίστρια στα υπό βρετανική διοίκηση Επτάνησα να αποθαρρύνει τους οπλαρχηγούς Φιλικούς από μια Επανάσταση.
3. Οι ιδρυτές της Φιλικής μόλις έμαθαν τα αποτελέσματα της καποδιστριακής επίσκεψης στην Κέρκυρα (και αφού ο Καποδίστριας «είχε διώξει κακήν κακώς» τον Γαλάτη δυο χρόνια πριν) συνέχισαν γεμάτοι ενθουσιασμό την αποστολή τους στην Αγ. Πετρούπολη για να του αναθέσουν για 2^η φορά την αρχηγία της Εταιρείας και της Επανάστασης.
4. Ο Καποδίστριας απέτυχε το 1819 να βάλει μυαλό στους επίδοξους επαναστάτες (βλ. πιο κάτω την δική του αφήγηση), άρα ο τσάρος παραμένει ανήσυχος. Γι’ αυτό «επαναπαύεται» και δεν παίρνει είδηση τι γίνεται το 1820 στην αυτοκρατορία του. Ούτε ότι «οι Φιλικοί πλησιάζουν» τον Καποδίστρια και τον Υψηλάντη, ούτε ότι ο Υψηλάντης βρίσκεται σε επαφή με ανώτερους Ρώσους αξιωματικούς που τον βοηθούν να περάσει τα σύνορα προς την Μολδαβία.
5. Ο Καποδίστριας θέλησε να γίνει Κυβερνήτης ενός κράτους που προέκυψε από Επανάσταση, την οποία ο ίδιος προσπάθησε να εμποδίσει. Στην ανάδειξή του (το 1827) πρωτοστάτησε ο Κολοκοτρώνης, ο οποίος οκτώ χρόνια πριν άκουσε με τα αυτιά του τον Καποδίστρια στην Κέρκυρα να λέει «καθήστε φρόνιμα, διαβάστε κανα βιβλίο που στέλνει η δική μας Εταιρεία και περιμένετε την Θεία Πρόνοια«.

Ως προς το 5^ο σημείο -για να σχολιάσουμε τα ελάχιστα- ο Δαφνής λέει αορίστως ότι «Ειδοποιημένοι ότι ο Καποδίστριας θα ερχόταν στην Κέρκυρα, έφτασαν να τον συναντήσουν, να του ζητήσουν να τους χαράξει την γραμμή της μελλοντικής δράσεώς τους οι επισημότεροι άνδρες…». Δεν εξηγεί δηλαδή ποιοι (υπό ποια ιδιότητα) πάνε να δούνε ποιον (αν θέμα διαβουλεύσεων είναι η Επανάσταση), αλλά αφήνει να εννοηθεί ότι η πρωτοβουλία ανήκε στον Καποδίστρια. Όμως ο Δαφνής όφειλε να γνωρίζει ότι ο Κολοκοτρώνης που βρισκόταν στην Ζάκυνθο, ειδοποιήθηκε από τον Διονύσιο Ρώμα στον οποίο έγραψε από την Κέρκυρα ο Αυγουστίνος Καποδίστριας. Η επιστολή της 16/28 Απριλίου του Αυγουστίνου προς τον Ρώμα που αναφέρεται σε προηγούμενη επαφή τους για τον κοινό «φίλο Κολοκοτρώνη» είναι αδιάψευστος μάρτυρας της μεθόδευσης που έτυχε η επίσκεψη του Ιωάννη Καποδίστρια. Η επιστολή δημοσιεύτηκε από τον Επτανήσιο Ντίνο Κονόμο το 1966 (Ζακυνθινοί Φιλικοί), δηλαδή 10 χρόνια πριν από το βιβλίο του Επτανήσιου Γρηγορίου Δαφνή.

Το εταιρικό περιβάλλον είναι διεθνές, μυστικό και δαιδαλώδες. Ως προς το ιδιαίτερο ζητούμενο, παραμένει ασαφές, ακόμα κι όταν παρουσιάζονται αφιερωτικά έγγραφα που δείχνουν την ένταξη ενός προσώπου στην Φιλική. Θα πρέπει να συσχετίζουμε τέτοια έγγραφα με την όλη ιστορία της Φιλικής, καθώς και με τις συμπλεύσεις που εμφανίζουν τα πρόσωπα στα έργα -κυρίως- και όχι στα λόγια. Η προσωπική γνωριμία του Κολοκοτρώνη με τον Καποδίστρια χρονολογείται από το 1807. Έγινε στην ρωσοκρατούμενη Λευκάδα, όταν ήταν έτοιμη να εκραγεί η Επανάσταση και είχε οριστεί αρχηγός των όπλων ο Κατσαντώνης. Μάλιστα ο Καποδίστριας, ως έκτακτος Επίτροπος τότε της Ιονίου Πολιτείας, κάλυπτε όσο μπορούσε τον υπηρετούντα σε ρωσικό πλοίο Κολοκοτρώνη για την «πειρατική» δράση του. Πληροφορίες εταιρικού περιεχομένου για εκείνη την περίοδο δεν έχουμε. Όσο για την γνωριμία του Κολοκοτρώνη με τον Ρώμα, χρονολογείται τουλάχιστον από το 1806, όταν ο πρώτος καταφεύγει στην Ζάκυνθο και περιθάλπεται από τον δεύτερο, μετά τον χαλασμό των Κλεφτών της Πελοποννήσου που προκαλούν οι Άγγλοι για να σταματήσουν την ρωσοκινούμενη Ελληνική Επανάσταση. Έγινε συνάντηση της Φιλικής Εταιρείας στην Κέρκυρα το 1819 ή απλώς συναντήθηκαν «φίλοι» με την σημερινή σημασία του όρου; Μπορεί ο Επτανήσιος Δαφνής να γελάστηκε τόσο πολύ;

karavaki.wordpress.com 

(από εδώ θα κατευθυνθείτε και στις υπόλοιπες 15 συνέχειες)