Φρανθίθκο Χοσέ ντέ Γκόγια ύ Λουθιέντεθ _ (και περί μπογιατζή)

 γράφει ο ΕργΔημΕργ

 

(Αφιερώνεται στη … «Γυμνή Μάχα»)

Ο Γκόγια είναι πασίγνωστος Ιθπανόθ δωγράφοθ (*) (άρθρο Γουΐκι στα Ελληνικά καί Αγγλιστί, να ξεστραβώνεστε – γιά τους ήδη γνώστες, υπάρχει αρκετό υλικό στο Διαδίκτυο, όπως το «προχωρημένο» επεξηγηματικό φίλμ εδώ)· οπότε, αν ενδιαφέρεστε γιά την Τέχνη, σίγουρα τον ξέρετε, καθώς καί λεπτομέρειες γιά τη ζωή του. (Ή, έστω, μπορείτε να ψάξετε σχετικές πληροφορίες.)

[ (*) Οι Ισπανοί προφέρουν το σ ως θ, επειδή κάποιος βασιλιάς τους πρίν κάπου δύο αιώνες (σύν, ή πλήν κάτι ψιλά) ήταν ψευδός· καί, γιά να μην τον προσβάλουν, άρχισαν όλοι οι αυλικοί να μιλάνε έτσι – κι έμεινε η προφορά μέχρι σήμερα. Πάντως (πληροφορία από γνώστες της γλώσσας), τα πιό ακαδημαϊκώς παύλα ιστορικώς σωστά Ισπανικά είναι αυτά, που ομιλούνται στο Μεξικό – με το σ να προφέρεται όντως ως σ.]

Αλλά τί μ’ έπιασε ειδικά εμένα τώρα, καί κάνω άρθρο γιά την Τέχνη, έ;

Λοιπόν, αγάπες, η αφορμή ήταν τα πρόσφατα επεισόδια στην Εθνική ( ; ) Πινακοθήκη ( ; )… όπου ένας τύπος, που δεν θα τον έπαιρνε ούτε Αλβανός εργολάβος ελαιοχρωματισμών γιά βοηθό, έφτιαξε κάτι βλάσφημα «έργα», τα οποία μετά τα πέταξε στο πάτωμα είς βουλευτής, κτλ κτλ γνωστά (αν παρακολουθείτε ειδήσεις). Γιά να είμαι ακριβής, αυτή ήταν η μία αφορμή… διότι υπάρχει καί δεύτερη: να ευθυμήσουμε λιγάκι, μέσα στον ζόφο των ημερών!

. . . . . . . . . . .

Καί τί δουλειά έχει το παρόν ιστομπλόγκιον με καλλιτεχνικά «δρώμενα» («χάππενινγκζ», ρέ …ανάγγλιστοι χωριάτες! 🙂 ) …του πισινού;

Έ, λοιπόν! Μου έδωσε στα νεύρα το θράσος του «καλλιτέχνη», ο οποίος μετά βγήκε στα κανάλια κι είπε ότι «ακόμη κι ο Γκόγια αντιμετώπισε τον θρησκευτικό σκοταδισμό της Ιεράς Εξετάσεως», καί λοιπές αρλούμπες… διότι, ως γνωρίζετε, η ημιμάθεια είναι χειρότερη της αμάθειας: ο Γκόγια ουδέποτε κινδύνευσε να καεί ζωντανός. Αλλά…

. . . . . . . . . . .

…Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η ιστορία με τον Γκόγια καί την Ιερά Εξέταση… μάλλον, η πραγματική ιστορία με τον Γκόγια καί την Ιερά Εξέταση, έχει ως εξής:

[Παρένθεση: γράφω από μνήμης, οπότε οι ίστορες καί οι ψαγμένοι περί την Τέχνη ας μου συγχωρήσουν κάποιες ανακρίβειες, που ενδεχομένως υπάρχουν. Πάντως, χονδρικώς η αφήγηση είναι όπως τη λέω.]

Ο Γκόγια, όπως κάθε καλλιτέχνης των εικαστικών τεχνών, είχε ερωμένες· οι οποίες, βεβαίως, χρησιμοποιήθηκαν καί ως μοντέλα του. (Έτσι γίνεται πάντα! Γι’ αυτό καί οι γυναίκες λατρεύουν τους εικαστικούς καλλιτέχνες: έμ εξυμνούν την ομορφιά τους με την τέχνη τους, έμ καί τις απαυτώ… θού, Κύριε, φυλακήν τώι στοματί μου! 🙂 )

Λοιπόν, υπάρχουν δύο σχετικοί «αστικοί μύθοι».

. . . . . . . . . . .

Ο πρώτος: μία απ’ αυτές, την απεικόνισε γυμνή, στην αγαπημένη του «ανακλινόμενη» στάση σε κρεββάτι, αλλά της έβαλε ένα άσχετο «κακοκολλημένο» κεφάλι κι ένα άσχετο πρόσωπο, της φαντασίας του, γιά να κρύψει την ταυτότητά της.

[Παρένθεση: α-δύ-να-τον να βρω τώρα τον πίνακα στο Διαδίκτυο, αν καί -χίλια τοις εκατό- τον έχω δεί! Αν τον βρώ τελικά, θα τον προσθέσω εδώ. Θυμάμαι πολύ καλά πως πρόκειται γιά γυμνή κοκκινομάλλα γυναίκα, χωρίς λαιμό (είπαμε: κακοκολλημένο κεφάλι), σε ημι-ανακλινόμενη στάση, η οποία κοιτάζει προς τον θεατή του πίνακα, με πρόσωπο δεξιά όπως βλέπουμε, καί πόδια αριστερά.

Μικρή πιθανότητα (μικρή, όμως), να μπερδεύω τον Γκόγια με άλλον ζωγράφο.]

Επειδή, όμως, κανένας καλλιτέχνης δεν ζή μόνος του, κι επειδή τώι καιρώ εκείνω υπήρχαν καί υπηρέτες (καί πάντα πελάτες γιά παραγγελία πορτραίτων), διέρρευσε η φήμη πως η γυμνή του πίνακα (καί, προφανώς, ερωμένη του), ήταν η «ζωηρή» σύζυγος καποιανού υπουργού! Η οποία είχε την ιδιοτροπία (αλλά καί την ικανότητα), κάθε που κατέβαινε στην πόλη, να χάνεται από τη συνοδεία της. Οπότε, υπέθεσαν ότι έμπαινε κρυφά στο ατελιέ του καλλιτέχνη, διά τα περαιτέρω.

Βέβαια, την ταύτιση της συζύγου του υπουργού με την απεικονιζόμενη (έστω, την ταύτιση από τον λαιμό καί κάτω – είπαμε, το κεφάλι ήταν ψεύτικο) δεν μπορούσε να την επιβεβαιώσει κανείς θεατής της ζωγραφιάς, διότι μόνον ο σύζυγος την είχε δεί γυμνή. Αλλά, εάν ο υπουργός πήγαινε φουριόζος στο ατελιέ του Γκόγια (να διαπιστώσει ιδίοις όμμασιν την ταυτότητα της γυναίκας), θα γινόταν σκάνδαλο, διότι ο Γκόγια ήταν -ούτε λίγο, ούτε πολύ- ο επίσημος ζωγράφος του παλατιού!

Άρα, δεν σήκωνε «ντού» καί νταηλίκια.

Τί να κάνουν, λοιπόν, τί να κάνουν, να τον πιάσουν στα πράσσα τον μπερμπάντη ζωγράφο, ο (ίσως καί κερασφόρος) υπουργός συγκάλεσε συνέλευση συμβούλων, καί αποφάσισαν να του στείλουν επίσκεψη δύο ιερωμένους, οι οποίοι ταυτόχρονα ήταν καί ιεροεξεταστές (προφανώς γιά να τον τρομάξουν, διότι με την Ιερά Εξέταση ίσχυε η ενδεκάτη Εντολή, το: «- Ού μπλέξεις!»). Οι οποίοι θα είχαν κρυφή αποστολή, ενώι δήθεν θα κοίταζαν τους πίνακες (ή θα έδιναν παραγγελία γιά κάποιο πορτραίτο ιερωμένου), να δούν αν υπάρχουν κρυφές πόρτες στην πίσω μεριά του οικήματος, καταπακτές, κτλ σημάδια, που θα έδειχναν κρυφή είσοδο στο ατελιέ.

Λίγο πρίν απ’ αυτό, όμως, η Ιερά Εξέταση (μάλλον από «κάρφωμα») ανακάλυψε τον περίφημο πίνακα «Η Γυμνή Μάχα»…

…σ’ ένα κρυφό δωμάτιο με πίνακες με γυμνά, στο σπίτι του …(μερακλή!) πρωθυπουργού Μανουέλ δέ Γοδόϋ! 🙂

Αφού, λοιπόν, τον έπρηξαν να τους πεί ποιός είναι ο ζωγράφος, αυτός είπε πως είναι ο Γκόγια, τον δέ πίνακα τον κατέσχεσαν. (Η ταυτότητα της απεικονιζόμενης, αντιθέτως, μέχρι σήμερα είναι άγνωστη.) (** – δες παρακάτω, δεύτερον «αστικό μύθο»)

Κι έτσι, πήγαν οι παπάδες καί στο ατελιέ του ζωγράφου, έψαξαν, είδαν… αλλά αποείδαν, διότι δεν βρήκαν ούτε κρυφές πόρτες, ούτε τίποτε σχετικό. Όμως, γιά να δείξουν ποιός είναι το αφεντικό, του κούνησαν το δάχτυλο γιά τη δημιουργία της «Γυμνής Μάχα», καί του είπαν αυστηρά:

«- Τί ντροπές, τί αμαρτωλά πράγματα είν’ αυτά, μαέστρο;!»

«- Μά, πανιερώτατοι, κι άλλοι ζωγράφοι, προγενέστεροι εμού, απεικόνισαν γυμνές γυναίκες!»

[Σημειωτέον ότι την ίδια δικαιολογία επικαλέστηκε κι ο πρωθυπουργός Γοδόϋ στην απολογία του.]

«- Μάξινος καί ξερός! Να την …ντύσετε, μαέστρο, καί να μην ξαναγίνει τέτοιο ατόπημα!», είπαν, κι έφυγαν.

Αυτή ήταν όλη κι όλη η εμπλοκή του Γκόγια με την Ιερά Εξέταση, κι όχι αυτά που φαντάστηκε ο αμόρφωτος μπογιατζής (ενδεχομένως με κακότροπους ιερείς, βασανιστήρια, καί δεν ξέρω τί άλλο). Η οποία Ιερά Εξέταση, σημειωτέον, καταργήθηκε προσωρινώς στην Ισπανία (κατά τη διάρκεια της κατοχής από τους Γάλλους του Μ. Ναπολέοντος) το 1808-1812/13, καί οριστικώς το 1834. (Η Ισπανία ήταν η χρονικώς τελευταία χώρα, όπου η Ιερά Εξέταση τό ‘κλεισε το μαγαζί.)

Σημειώστε, επίσης, ότι οι ιστορικοί της Τέχνης κατέληξαν στο συμπέρασμα πως η απεικονιζόμενη στον πίνακα με το «πρόσθετο» κεφάλι δεν ήταν η σύζυγος του υπουργού, αλλά κάποια «ανώνυμη» ερωμένη του ζωγράφου, της οποίας αυτός ήθελε να κρύψει την ταυτότητα.

. . . . . . . . . . .

Ο δεύτερος «αστικός μύθος» (**) – ή, μάλλον, η παραλλαγή του πρώτου:

Η «Γυμνή Μάχα» ήταν στην πραγματικότητα η -παντρεμένη με έναν ευγενή- Μαρία Τερέζα των Βουρβώνων, δούκισσα της Άλμπα· της οποίας ο Γκόγια, θέλοντας να αποκρύψει την ταυτότητα, αλλοίωσε τα χαρακτηριστικά του προσώπου. Ωστόσο, αυτή η εκδοχή δεν στέκει, διότι οι απόγονοι της δούκισσας ξέθαψαν τον σκελετό της το 1945, με την πρόθεση ν’ αποδείξουν (ή ν’ αποκλείσουν) το αν οι αναλογίες των οστών της μακαρίτισσας είναι ίδιες με τις αναλογίες της «Γυμνής Μάχα». Όμως, αυτή η μακάβρια σύγκριση έδειξε πως δεν υπήρχε καμμία ομοιότητα των δύο γυναικών.

. . . . . . . . . . .

Εν πάσει περιπτώσει, η συνέχεια της ιστορίας (όπως τη θυμάμαι), έχει ως εξής:

Ο Γκόγια όντως …έντυσε τη «Γυμνή Μάχα» με επιχρωματισμό (***), καί δημιούργησε τον επίσης πασίγνωστο πίνακα «Η Ντυμένη Μάχα»:

[ (***) Οι κριτικοί / ιστορικοί Τέχνης παρατήρησαν πως η «Ντυμένη Μάχα» πιάνει λιγάκι μεγαλύτερο όγκο στο κρεββάτι, προφανώς λόγωι της ζωγραφικής προσθήκης των ρούχων στο αρχικό γυμνό σώμα. Άρα, ο πίνακας κατά πάσα πιθανότητα δεν ζωγραφίστηκε εξ αρχής επάνω σε λευκό καμβά.]

Όμως, κάμποσο καιρό αργότερα, είχαν αλλάξει οι καιροί καί οι άνεμοι… θες επειδή η Ιερά Εξέταση είχε ήδη πέσει σε ανυποληψία (δύο διαδοχικοί πρωθυπουργοί: ο -εξοργισμένος εναντίον της- Γοδόϋ κι ο διάδοχός του στο αξίωμα, της πήγαιναν αγρίως κόντρα), θες επειδή είχε αλλάξει η κυβερνητική σύνθεση, ο Γκόγια κατάλαβε πως πλέον δεν κινδύνευε. Κι έτσι, τον έπιασε το γινάτι, είπε κάτι σαν: «- Άει παρατάτε με, με το παπαδαριό, εγώ τη θέλω ξεβράκωτη!», καί όντως …την ξεβράκωσε! 🙂 Τη Μάχα την ξαναζωγράφισε εξ αρχής γυμνή!!! 🙂

Βέβαια, οι εγκυκλοπαιδικές αναφορές λένε πως «Η Γυμνή Μάχα» προηγείται κάμποσα χρόνια της «Ντυμένης»· καί ειδικά αν στο πίσω μέρος των καμβάδων σημειώνονται οι «εγκυκλοπαιδικές» χρονολογίες, τότε όντως πρόκειται γιά δύο ανεξάρτητα προτραίτα. Αλλά η γνώμη μου είναι πως «Η Γυμνή Μάχα», που εκτίθεται σήμερα στο μουσείο Πράδο, είναι η επανάληψη του αρχικού πίνακα.

Τέλος πάντων, υπάρχουν σήμερα ειδικές τεχνικές με σκαναρίσματα κτλ, που μπορούν να μας δείξουν αν έγινε επιχρωματισμός, αλλά πιστεύω ότι δεν αξίζει τον κόπο. Τα αριστουργήματα αυτά είναι διαχρονικά, καί πάντα θα μας εντυπωσιάζουν!

. . . . . . . . . . .

Ο Γκόγια, όμως, εκτός από αγάπη γιά τις γυναίκες, είχε καί ιδιότυπο χιούμορ! Παρά το ότι ήταν ο επίσημος ζωγράφος του παλατιού, ήταν …αντιβασιλικών φρονημάτων!… με αποτέλεσμα να σκαρώνει διάφορα απίθανα χουνέρια στα μέλη της βασιλικής οικογένειας!!! 🙂

Όπως μιά φορά, που ο βασιλιάς της Ισπανίας Κάρολος ο Τρίτος του ανέθεσε να του φιλοτεχνήσει το πορτραίτο του ως κυνηγού. Πράγματι, ο Γκόγια το ζωγράφισε, αλλά τον παρουσίασε περίπου σαν ηλίθιο, με μιά μυτόγκα· τον δέ κυνηγετικό σκύλο του, τον ζωγράφισε σαν -επίσης ελαφρώς χαζό- τεμπελόσκυλο! (Παρατηρήστε τις εκφράσεις των προσώπων στον πίνακα!)

Τέλος πάντων, του το πήγε του βασιλέψ το πορτραίτο, μά μόλις το αντίκρυσε ο βασιλέψ, διημείφθη ο εξής διάλογος:

«- Αυτός είμ’ εγώ, μαέστρο;»

«- Εσύ είσ’ αυτός! Κι άμα δεν με πιστεύεις, πάρ’ έναν καθρέφτη, να δείς τη μούρη σου!» 🙂 🙂

Ο Κάρολος ο Τρία, όμως, ήταν καλό ανθρωπάκι, καί δεν θύμωσε. Απλά, είπε: «- Καλά, μαέστρο, καλά, παιδί μου!», κι έδωσε εντολή στον λογιστή του παλατιού να πληρώσει τον Γκόγια.

. . . . . . . . . . .

Άλλη φορά, πάλι, ένα μέλος της βασιλικής οικογένειας με μεγάλο βαθμό ευγενείας (αν θυμάμαι καλά, ήταν ο αδερφός του βασιλιά, ο σημειωνόμενος με τον αριθμό 10 στον πίνακα) δεν έχανε ευκαιρία να δείξει ότι τον Γκόγια δεν τον πήγαινε με τίποτε! Έ, λοιπόν, τί κασκαρίκα τού ‘σκασε αυτουνού ο μεγάλος;! Μιά φορά, που δέχθηκε παραγγελία γιά πίνακα σύσσωμης της βασιλικής οικογένειας, τον απεικόνισε τον λεβέντη …τέρμα πίσω, ίσα-ίσα να φαίνεται λίγο το κεφάλι του!!! (Καί συνοφρυωμένον, λες κι ήταν μισάνθρωπος! 🙂 )

[Σημειώστε, πως το 2 είναι ο ίδιος ο Γκόγια, η δέ κοπέλλα με το 5 την εποχή εκείνη ήταν αρραβωνιάρα καποιανού πρίγκηπα, αλλά όχι ακόμη σύζυγος. Άρα, επειδή ο γάμος δεν ήταν ακόμη τελεσμένος (συνεπώς, όχι κάτι το σίγουρο), την απεικόνισε με το πίσω μέρος του κεφαλιού της λοξώς γυρισμένο προς τον θεατή.

Περισσότερες πληροφορίες, στο σχετικό άρθρο της Γουΐκι.]

. . . . . . . . . . .

Αυτά περί Γκόγια.

Βέβαια, ο ζωγράφος έφτιαξε καί πίνακες που είναι γροθιά στο στομάχι, όπως ο περίφημος «3η Μαΐου, ή Πεθαίνοντας στη Μαδρίτη».

[Το τί συγκίνηση καί θυμό βγάζει αυτός ο πίνακας, το καταλαβαίνει κανείς μόνον αν τον δεί από κοντά. Μή σας ξεγελάνε οι φωτογραφίες του (που μάλλον δεν βγάζουν συναίσθημα), στην πραγματικότητα είναι πολύ μεγάλος – καί ο θεατής είναι σα να συμμετέχει κι ο ίδιος στη σκηνή.

Σχεδόν δακρυσμένος, κόντεψα να ουρλιάξω μέσα στο Πράδο: «- Μή, ρέ παλιοτόμαρα!!!» Όπως κόντεψα να πλακώσω στις φάπες κάτι παπάρες τουρίστες, που αδιαφορούσαν γιά τα εκθέματα καί θορυβούσαν, μπάς καί σκάσουν. Ο πίνακας απεικονίζει τον άνθρωπο στην πιό ιερή του ώρα, τη στιγμή ακριβώς πρό του θανάτου, καί δεν σηκώνει αλαφράδα καί ασέβεια· ο δέ προς εκτέλεση τσιγγάνος συμβολίζει τον λαό. Οι Γάλλοι στρατιώτες, πάλι, απεικονίζονται σαν μολυβένια στρατιωτάκια, δηλαδή άνοα δίποδα.]

Κι όπως ο έτερος περίφημος, με τον Κρόνο να τρώει τα παιδιά του.

Αλλά περί αυτών, αν θέλετε, ψάξτε σε βιβλία καί στο Διαδίκτυο.

Το σημερινό ήταν απλώς μιά υπενθύμιση ότι η ημιμάθεια οδηγεί σε ανοησίες. Καί γιά να χαμογελάσουμε λιγάκι!

 

 ergdhmerg.wordpress.com

 

diodotos-k-t.blogspot.com