ΤΥΡΑΝΝΟΣ!

Ο Πλούταρχος  έχει  γράψει,   όπως   είναι   γνωστό,  τό  « Έπτά   Σοφών Συμπόσιον»,  όπου  συγκέντρωσε  τή βιοτική  καί  πολιτική  πείρα  τών  παλαιότερων  σοφών της  Ελλάδος.  «Συμπόσια»  τέτοια  είχαν γραφτεί,  βέ­βαια,  πολλά  μετά   τό   περίπυστο   τοϋ   Πλάτωνος,  τά περισσότερα  όμως  δέν  έφτασαν   ώς  έμας.  Τύχη  άγαθή,  ωστόσο,  έφερε  στό  φως —  άν  πιστέψω  φίλο  φιλό­λογο — ένα  άκόμα.  Πού  (τύχη  άγαθότερη)  άπανθίζει τή  σοφία  έξοχότατων  Ελλήνων γύρω  στό  πάντα  καίριο  θέμα :   τήν  πολιτική   έξουσία  καί  τήν  κατάχρησή της,  τήν άπολυταρχία καί τήν  τυραννία.  Χρήσιμο,  λοι­πόν,  νομίζω  νά  παραθέσω  τά  κυριότερα  σημεία  του.


Οικοδεσπότης καί στό «Συμπόσιο» αυτό, είναι ένας ηγεμόνας: ό τύραννος τών Συρακουσών Διονύσιος, πού μόλις τότε είχε ανέβει στό θρόνο. 

Συνδαιτημόνες του, φιλόσοφοι καί ποιητές, ρήτορες καί ιστορικοί, πού τούς είχε καλέσει (τάχα) ό νεαρός τύραννος,

νά συζητήσουν περί πολιτείας καί νά τούς ζητήσει συμβουλές περί της πολιτείας του. 

Θ’ απορήσει ίσως, ο αναγνώστης γιά τήν παρρησία καί τήν δριμύτητα τών καλεσμένων. Μά άς θυμηθεί πώς τώ καιρώ

εκείνω, υπήρχε πλήρης η ελευθερία του λόγου, ακόμη στίς αυλές τών ηγεμόνων...

Τήν συζήτηση ανοίγει ό ίδιος ο Διονύσιος, ρωτώντας

ποιος είναι ό «δέων ήγεμών». Πρώτος αποκρίνεται

ό «σοφώτατος»:

Σω κ ρ ά τ η ς : Βασιλείς καί άρχοντες, Διονύσιε, δεν είν εκείνοι που έχουν σκήπτρο, αλλά εκείνοι πού ξέρουν να άρχουν.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Καί ποιοί ξέρουν, Σωκράτη ;

Σ ω κ ρ ά τ η ς : Εκείνοι πού μπορούν καί κυριαρχούν πάνω στά πάθη τους.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Ποιά πάθη ;

Σ ω κ ρ ά τ η ς : Τό θράσος, τήν απληστία, τόν φθόνο.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Αυτά τά πάθη συνοδεύουν πάντα τούς βασιλείς καί τούς τυράννους;

Η ρ ό δ ο τ ο ς : 'Αναγκαστικά. Καί ό καλύτερος άνθρωπος του κόσμου, άμα ανέβει σ’ αυτό τό αξίωμα, αλλάζει ολότελα νοοτροπία. Γιατί, εξ αιτίας τών αγαθών καί της δυνάμεως πού έχει στη διάθεσή του, γεννιέται μέσα του ή αυθάδεια...

Σ ο φ ο κ λ ή ς : ...καί τό θράσος: «Ύβρις φυτεύει τύραννον»...

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Δεν υπάρχουν, λοιπόν, αγαθοί ηγεμόνες;

Σ ω κ ρ ά τ η ς : "Ας ξεχωρίσουμε, πρώτα, τήν βασιλεία από τήν τυραννίδα, Διονύσιε: ό ηγεμόνας πού κυβερνά μέ τήν θέληση του λαού καί σύμφωνα μέ τούς νόμους είναι Βασιλιάς' ενώ εκείνος πού κυβερνά Αντίθετα πρός τήν θέληση του λαού κι όχι σύμφωνα μέ τούς νόμους, αλλά σύμφωνα μέ τήν δική του θέληση, είναι  Τ ύ ρ α ν ν ο ς.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Άλλά τί ακριβώς όνομάζεις

«τυραννίδα», ’Αριστοτέλη ;

’Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Τυραννίς είναι ή μοναρχική διακυβέρνηση από εναν πού άρχει ανεύθυνος (πάνω) στούς όμοιους καί στούς καλύτερούς του, πρός τό δικό του συμφέρον καί όχι πρός τό συμφέρον των αρχομένων.

' Η ρ ό δ ο τ ο ς : Καί πώς μπορεί νά είναι σωστό πράγμα ή μοναρχία όταν εχει ό ένας τό δικαίωμα νά κάνει ό,τι θέλει ανεύθυνα;

Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : “Οχι μόνο σωστό δεν είναι, αλλά καί αντίθετο μέ τήν φύση νά εξουσιάζει ένας όλους τούς πολίτες: «ουδέ «κατά φύσιν είναι τό κύριον ένα πάντων είναι τών πολιτών»...

Σ ο φ ο κ λ ή ς : Καί μάλιστα όταν αυτός ό ένας δέν έχει στό νού του παρά τό δικό τον συμφέρον, όπως είπες, καί τ’ άνομα κέρδη «τό έκ τυράννων γένος αίσχροκερδείαν φιλεί»...

Π λ ά τ ω ν : Δέν είναι μόνο ή «αισχροκέρδεια» γνώρισμα τών τυράννων. Λες, Διονύσιε, πώς πολιτεύεται ο βιαστής τής εξουσίας καί που οδηγείται:

Τίς πρώτες ημέρες, φέρνεται τάχα φιλομειδέστατα καί καταδεχτικώτατα πρός όλους... "Επειτα όμως, άρχίζει νά υποκινεί κάθε φορά καί κάποιο πόλεμο, γιά νάχει πάντα ο δήμος ανάγκη αρχηγού. 

Προπάντων όμως τό κάνει αυτό γιά νά συνεισφέρουν δήθεν οι πολίτες στά έξοδα τού πολέμου καί ετσι, πέφτοντας στήν φτώχεια καί βασανιζόμενοι άπ' τίς καθημερινές τους ανάγκες, νά μην είναι πιά σέ θέση νά τόν επιβουλεύονται. 

Καί γιά νά έχει τό μέσον νά εξολοθρεύει μέ εύσχημο τρόπο εκείνους πού υποπτεύεται ότι, επειδή έχουν φιλελεύθερο φρόνημα, θά βάλουν εμπόδια στήν εξουσία του...

“Ολα αυτά όμως τόν κάνουν περισσότερο μισητό στούς πολίτες. Τότε, μερικοί θα Αρχίσουν νά μιλούν μέ θάρρος μεταξύ τους γιά τίς πράξεις του, μάλιστα οι τολμηρότεροι θά τίς «κατακρίνουν μιλώντας καί σ αυτόν τόν ίδιο. 

"Ολους, αύτούς τούς βγάζει άπό τή μέση ο τύραννος, γιά νά διατηρήσει τήν έξουσία, ως ώτου δεν αφήσει κανένα, ούτε φίλο ούτε έχθρό, πού νά έχει κάποιαν αξία... Άλλά όσο πιό μισητός γίνεται στούς πολίτες μ’ αυτές τίς πράξεις του, εχει ανάγκη Από όλο καί περισσότερους καί πιστότερους δορυφόρους. 

ΙΙου θα βρει, όμως, αυτούς τούς πιστούς; Μόνοι τους θα ρθουν πολλοί απατεώνες, Αρκεί νά τούς πληρώνει καλά... Κι ό λαός θ’ αναγκάζεται νά θρέφει κι αυτόν καί τούς συντρόφους του.

Τό σύνολο 'ομως τής πόλεως καί μάλιστα οί έντιμότεροι πολίτες της, ζούν μέσα σ' έξευτελιστική καί άθλια δουλεία...

Έ ξ άνάγκης, χάρη στην εξουσία πού εχει, ο τύραννος είναι καί γίνεται διαρκώς περισσότερο φθονερός, άπιστος, άδικος, άφιλος, ανόσιος, πανδοχείο καί τροφείο κάθε κακίας καί, γιά όλους αυτούς τούς λόγους, δυστυχής ό ίδιος καί συνάμα Αφορμή δυστυχίας σέ όσους τόν πλησιάζουν...

' Η ρ ό δ ο τ ο ς : Ώραία καί πιστή προσωπογραφία του τυράννου έδωσες, Πλάτων. Γιατί είν' αλήθεια πώς ό τύραννος φθονεί τούς άριστους, του αρέσουν μόνο οί πιό πρόστυχοι πολίτες καί είναι προθυμότατος νά πιστέψει τίς συκοφαντίες.

Ε υ ρ ι π ί δ η ς : Γιά τούτο, κάλλιο ευτυχής πολίτης νά ζώ έγώ προτιμώ, παρά τύραννος να είμαι, πού χαίρεται τούς πονηρούς σάν έχει φίλους καί μισεί τούς καλούς μήν πάει καί τονέ σφάξουν..

(Μίλησε, τότε, ό 'Ιέρων — τύραννος κι αυτός

— που σώπαινε ώς .τήν ώρα).

Ίέρων : Σωστά τά λέτε, φίλοι. ΟΙ τύραννοι φοβούνται τούς γενναίους, μήπως τολμήσουν τίποτα εναντίον τους γιά χάρη τής ελευθερίας — φοβούνται τούς σοφούς, μήπως μηχανευθούν τίποτα — φοβούνται τούς δίκαιους, μήπως ό λαός θελήσει νά

τούς κάνει προστάτες του εναντίον του τυράννου.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Δεν μπορεί όμως νάχει Αγαθούς σκοπούς ή τυραννία ;

’Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Δέν μπορεί Διονύσιε, εξ όρισμού. Γιατί τής Δημοκρατίας σκοπός είναι η ελευθερία, τής ’Ολιγαρχίας ή προστασία των συμφερόντων τών πλουσίων, καί τής Τυραννίας η διατήρηση τής εξουσίας.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Δηλαδή, μόνο στό συμφέρον του τυράννου αποβλέπει, πως είπες πρίν ;

‘Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Καί σέ κανένα άπ 'τά κοινά συμφέροντα. Γι αυτό κι ό τύραννος κυβερνάει παρά τήν θέληση τών υπηκόων, επειδή κανένας ελεύθερος άνθρωπος δέν υπομένει μέ τήν θέλησή του έναν τέτοιον άρχοντα.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : "Ομως, ή τυραννία δέν έχει κανένα άπo τά καλά τών πολιτευμάτων πού ανέφερες; Τής Δημοκρατίας καί τής 'Ολιγαρχίας;

Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Οχι μόνο κανένα άπ' τά καλά τους, άλλά καί όλα τους τά έλαττώματα. "Ετσι, άπ' τήν 'Ολιγαρχία παίρνει σάν σκοπό της τήν εξεύρεση πλούτον, άλλά καί τήν άπόλυτη δυσπιστία πρός τό λαό — γι αυτό, κοινό χαρακτηριστικό τής

'Ολιγαρχίας καί τής Τυραννίας είναι ο δολερός αφοπλισμός

του λαού καί ή κακομεταχείριση του πλήθους καί ή άπέλαση καί ή διασπορά του... 

’Από τή Δημοκρατία, πάλι, παίρνει τό διωγμό τών έγκριτων

πολιτών καί τήν κρυφή ή φανερή έξόντωσή τους, επειδή ό τύραννος τούς θεωρεί έμπόδια στήν κατοχή τής έξουσίας. Γιατί συνήθως αυτοί είναι πού θέλουν νά καταλύσουν τήν τυραννία, είτε γιά νά κυβερνήσουν οί ίδιοι, είτε έπειδή δέν άνέχονται νά

είναι δούλοι.

Ε ύ ρ υ π ί δ η ς : ’Ενώ, όπου ό λαός άφέντης είναι, βλέπει μέ χαρά του νά Ακμάζουν παλλικάρια. Μά ο βασιλιάς μισεί ένα τέτοιο πράμα, κι όπου έξυπνος κι αντρείος τόν ξεπαστρεύει, γιατί τρέμει τό θρόνο του μή χάσει...

Δ ι ο ν ό σ ι ο ς : “Ωστε σκοπός τής τυραννίας είναι...

’Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Οί σκοποί τής τυραννίας, Διονύσιε, είναι τρεις : πρώτο, ή ταπείνωση τον φρονήματος τών πολιτών — έπειδή οποίος είναι μικρόψυχος δέν εχει τό θάρρος νά αγωνιστεί γιά τίποτα.

"Επειτα, ή άμοιβαία τών πολιτών δυσπιστία — επειδή ή τυραννία δέν καταλύεται παρά μόνον όταν ή Αμοιβαία εμπιστοσύνη ενώσει πολλούς ή λίγους υπηκόους γι'αύτό κι οί τύραννοι καταδιώκουν τούς εντιμότερους πολίτες, όχι μόνο έπειδή αυτοί απαξιούν νά κυβερνιώνται τυραννικά, αλλά κι επειδή εμπνέουν εμπιστοσύνη στους άλλους... 

Τέλος, ή τυραννία σκοπό της έχει νά καταστήσει τους πολίτες

ανίκανους γιά πολιτικές ενέργειες — έπειδή κανένας δέν επιχειρεί τ'άδύνατα, κι έπομένως ούτε καί νά καταλύσει τήν τυραννίδα θά προσπαθήσει άν δέν έχει τήν άπαιτουμένη δύναμη.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Καί τί μέσα μεταχειρίζεται ο τύραννος γιά νά διατηρήσει τήν έξουσία ;

‘Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Τά χείριστα: Περιορίζει τήν δύναμη τών πιό σπουδαίων πολιτών κι εξοντώνει τους πιό θαρραλέους καί υψηλόφρονες... απαγορεύει τά πολιτικά σωματεία καί τήν έκπαίδευση τών πολιτών καί κάθε μορφωτικό μέσο... έπιτηρεί καί κατασκοπεύει τούς πάντας, καί προπάντων έκείνους που έχουν άνεξάρτητο φρόνημα κι έμπνέουν έμπιστοσύνη... 

Υποθάλπει τίς διαβολές καί τίς συγκρούσεις τών πολιτών, έξερεθίζοντας τούς φίλους έναντίον τών φίλων, τό λαό ενατίον τών πλουσιών καί τούς πλούσιους μεταξύ τους...

Καί, ακόμα, προοπαθεί νά έξαθλιώνονται καί νά φτωχαίνουν οί υπήκοοί του, ώστε, άπασχολημένοι με τόν καθημερινό βιοπορισμό τους, νά μην έχουν καιρό ν’ άπειλήσουν τήν έξουσία του...

Σ ω κ ρ ά τ η ς : Μέ δυό λόγια Διονύσιε, τό κύριο οπλο τής τυραννίας είναι ή βία. "Ομως ή βία δεν είναι γνώρισμα ανθρώπων πού έχουν μυαλό, αλλά ανθρώπων πού έχουν δύναμη χωρίς μυαλά.

II λ ά τ ω ν : Καί κύριο χαρακτηριστικό τής τυραννίας είναι ή καταπάτηση τών νόμων άπό εκείνον ίσα-ίσα πού έχει ταχθεί φρουρός τους. "Οταν όμως οί φύλακες τών νόμων φαίνονται μόνο τέτοιοι χωρίς νά είναι, τότε βλέπεις νά καταστρέφεται συθέμελα ή πολιτεία.

Ε υ ρ ι π ί δ η ς : Δι' ό καί «ούδέν τυράννου δυσμενέστερον πόλει»...

Δ η μ ο σ θ έ ν η ς : Ναί, «όλως άπιστον τοις πολιτείαις ή τυραννίς»...

' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : ...καί «βλαβερωτάτη τοις άρχομένοις»...

(Μάριος Πλωρίτης δυναστείες και δυνάστες)

perimajestic

odysseia tv