Η ιδέα της ανακύκλωσης φαντάζει στα μάτια πολλών ως ένα σύγχρονο φαινόμενο, γεννημένο από την περιβαλλοντική αγωνία των τελευταίων δεκαετιών. Κι όμως, αν αναζητήσει κανείς πίσω στον χρόνο, θα ανακαλύψει ότι οι αρχαίοι πολιτισμοί –μεταξύ αυτών και οι Έλληνες– είχαν ενσωματώσει την επαναχρησιμοποίηση υλικών στην καθημερινότητά τους, όχι ως οικουμενική ιδεολογία, αλλά ως ανάγκη επιβίωσης και σύνεση διαχείρισης πόρων. Οι πόλεις δεν διέθεταν μπλε κάδους, ούτε σύγχρονα εργοστάσια ανακύκλωσης, αλλά οι άνθρωποι εκείνης της εποχής ήξεραν πολύ καλά πώς να δώσουν νέα ζωή σε παλιά υλικά.
Στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ., το μέταλλο ήταν πολύτιμο. Οι πολίτες που παρέδιδαν τα παλιά τους όπλα, ασπίδες ή αγγεία από χαλκό και σίδηρο, τα έλιωναν ώστε να ξαναχρησιμοποιηθούν για νέα όπλα ή εργαλεία. Το ίδιο συνέβαινε και με τα μολύβδινα γράμματα ή σφραγίδες. Το λιώσιμο και η χύτευση ήταν διαδικασίες καθημερινές για τους τεχνίτες, που γνώριζαν καλά ότι το μέταλλο δεν πετιέται – ξαναγεννιέται. Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει επανειλημμένα αντικείμενα που περιέχουν σημάδια προηγούμενης χρήσης, υποδηλώνοντας μια κουλτούρα τεχνικής ανακύκλωσης.
Στα γραπτά τεκμήρια, οι πάπυροι και οι περγαμηνές σπανίως πήγαιναν χαμένοι. Στην ελληνιστική εποχή, αλλά και στη ρωμαϊκή συνέχεια, συναντάμε το φαινόμενο των παλίμψηστων – κειμένων δηλαδή γραμμένων επάνω σε ξυσμένες επιφάνειες παλαιότερων κειμένων. Οι λόγοι ήταν πρακτικοί: οι πρώτες ύλες ήταν ακριβές, οι πάπυροι προέρχονταν από την Αίγυπτο και οι περγαμηνές από επεξεργασμένο δέρμα. Η οικονομία επέβαλε τη διαγραφή των λιγότερο σημαντικών κειμένων, ώστε να δημιουργηθεί χώρος για νέα. Σε πολλές περιπτώσεις, τα σβησμένα κείμενα που αποκαλύφθηκαν αιώνες αργότερα αποδείχθηκαν σημαντικότερα από τα ίδια τα νέα που τα κάλυπταν.
Η κεραμική ήταν ένα άλλο πεδίο όπου η ανακύκλωση ήταν παρούσα, όχι μόνο πρακτικά αλλά και θεσμικά. Τα θραύσματα σπασμένων αγγείων, γνωστά ως «όστρακα», χρησιμοποιούνταν ως πρόχειρα σημειώματα, ψηφοδέλτια για τις οστρακιστικές δίκες ή ακόμα και ως φθηνά εργαλεία καθημερινής χρήσης. Δεν πετούσαν εύκολα ένα πήλινο αντικείμενο· μπορούσε να μεταμορφωθεί σε κάτι χρήσιμο. Επίσης, πολλά τμήματα παλαιών ναών ή οικοδομών χρησιμοποιούνταν ξανά ως οικοδομικό υλικό για νέα κτίσματα, όπως φαίνεται σε δεκάδες αρχαία συγκροτήματα, όπου διαφορετικά στυλ και εποχές συνυπάρχουν σε έναν τοίχο.
Στα νοικοκυριά των αρχαίων πόλεων, η έννοια της επανάχρησης ήταν ενστικτώδης. Ένα ύφασμα μπορούσε να γίνει πανί, μια χύτρα μπορούσε να μετατραπεί σε αποθηκευτικό δοχείο, ενώ τα απορρίμματα οργανικής φύσης προορίζονταν για λίπανση χωραφιών ή ζωοτροφές. Η έννοια του «σκουπιδιού» ήταν πιο ευέλικτη από τη σημερινή – σχεδόν κάθε τι είχε μια δεύτερη, τρίτη ή τέταρτη ζωή. Δεν ήταν οικολογική συνείδηση όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα· ήταν απλώς κοινή λογική.
Γρηγόρης Κεντητός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου