της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη - ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΚΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ!
Εισαγωγή
Οι παγκόσμιες μεταβολές αναγγέλλονται σαρωτικές, παρότι δεν έλαβαν ακόμη την τελική τους μορφή.
Θα μας προβληματίσει, αρχικά, απόψε η μεταβολή του διεθνούς οικονομικού συστήματος, που άρχισε ήδη, αλλά τώρα ολοκληρώνεται με την εκλογή του νέου πλανητάρχη. Από ακραίας, δηλαδή, μορφής παγκοσμιοποίηση, εξελίσσεται σε προστατευτισμό, με κύριο όπλο την επιβολή δασμών.
Να σημειωθεί, ότι τα δύο αυτά συστήματα διεθνών συναλλαγών, εναλλάσσονται κάθε 50 περίπου χρόνια. Η εναλλαγή τους οφείλεται στο ότι, προς το τέλος των 50 ετών, τα μειονεκτήματά τους υπερβαίνουν τα πλεονεκτήματά τους. Πρόκειται, αναγκαστικά, για συνδυασμένη εφαρμογή και των δύο, στην οποίαν υπερισχύει το ένα επί του άλλου.
Να υπενθυμίσω ότι η παγκοσμιοποίηση επιβλήθηκε, από τις ΗΠΑ, που προσπάθησαν τότε να εξουδετερώσουν τον κίνδυνο περιθωριοποιησης τους, από την Ευρώπη ή την Ιαπωνία, που αναπτύσσονταν με ταχύτατους ρυθμούς. Και το αποτέλεσμα ήταν, εκτός από τα πολλαπλά προβλήματα και την κορύφωση των ανισοτήτων, η άνοδος της Κίνας, που ήδη απειλεί την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της Αμερικής.
Περιττό να προσθέσω ότι αμφότερα τα συστήματα έχουν και πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, και το πρόβλημα είναι τι επιδιώκεται εκάστοτε από το καθένα απ’ αυτά, και πως εφαρμόζεται.
Στην περίπτωση του προστατευτισμού, που επανέρχεται με τον Τραμπ, υπάρχει μια πρωτοτυπία: ότι δηλαδή, αυτό το σύστημα, συμβιβάζεται καταρχήν με κρατικό παρεμβατισμό, και όχι ακραίο φιλελευθερισμό. Όμως, ένα από τα πρώτα σχετικά μηνύματα, στις ΗΠΑ, φαίνεται να υπερέχει ο οικονομικός φιλελευθερισμός, καθώς έχει ήδη αρχίσει σοβαρή περικοπή του δημόσιου τομέα.
Πρόκειται, κατά δεύτερον λόγο για το ότι τα κύρια χαρακτηριστικά της κυβέρνησης του νέου πλανητάρχη την κατατάσσουν στην κατηγορία των μη συστημικών, των μη παραδοσιακών κυβερνήσεων. Των κυβερνήσεων, που σε ολόκληρο τον πλανήτη, τα τελευταία χρόνια, τα νέα κυβερνητικά σχήματα εκτοπίζουν τα παραδοσιακά. Και γι’αυτό, άλλωστε, οι παραδοσιακές εναπομένουσες κυβερνήσεις αποκαλούν, από αντίδραση και πανικό, τα νέα κυβερνητικά σχήματα, λαϊκίστικα και ακροδεξιά. Που, αναφορικά, με τον τελευταίο χαρακτηρισμό, δηλαδή τον ακροδεξιό, άλλοτε ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, και άλλοτε όχι, ενώ ο πρώτος, δηλαδή ο λαϊκισμός, είναι όντως αδιευκρίνιστο το τι ακριβώς περιλαμβάνει .
Ωστόσο, το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της κυβέρνησης Τραμπ, είναι που δεν θα μπορούσε να επέλθει από καμία άλλη κυβέρνηση, είναι, όπως όλα δείχνουν, η κατάργηση των κανόνων, που μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ρυθμίζουν τις σχέσεις και τις αντιθέσεις των επιμέρους κρατών. Πρόκειται για το διεθνές δίκαιο και τους επί μέρους διεθνείς οργανισμούς.
Στα δύο κύρια Μέρη της ομιλίας μου, θα αναφερθώ, πρώτον, στη νέα διεθνή οικονομική τάξη, και στις αναμενόμενες συνέπειές της, ενώ στο δεύτερο Μέρος στη νέα διεθνή πολιτική τάξη.
Μέρος Ι. Η νέα διεθνής οικονομική τάξη
Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του νέου πλανητάρχη, στον οικονομικό τομέα, εκφράζεται άριστα από το «Πρώτη η Αμερική» και «Η Αμερική θα ξαναγίνει μεγάλη». Δηλώσεις, που δεν άλλαξαν από την πρώτη του θητεία ως πλανητάρχη. Άλλαξαν, ωστόσο, τα μέτρα και οι μεθοδεύσεις της επίτευξής τους. Στα δύο αυτά ευχολόγια προβάλλει η αδιαφορία για το πως πορεύεται κάθε άλλη χώρα στον πλανήτη. Και η απολύτως ειλικρινής, αν και έμμεση ομολογία ότι τα μέτρα που θα ληφθούν, για την επίτευξη αυτού του στόχου, αποβλέπουν αποκλειστικά και μόνο στα συμφέροντα της Αμερικής.
Τα μέτρα
Τα μέτρα αυτά, όσα έχουν ήδη βγει στην επιφάνεια, είναι πρώτον η επιβολή δασμών, που εξυπακούεται ότι θα επιλεγούν με μοναδικό συμφέρον αυτό των ΗΠΑ, η σημαντική μείωση των αμυντικών δαπανών, η ενίσχυση της αυτάρκειας σε πολλούς κρίσιμους τομείς, η μείωση του εμπορικού ελλείμματος, αλλά και τα κλειστά σύνορα για μετανάστες. Η υλοποίηση των παραπάνω στόχων προβλέπεται να βοηθηθεί, πιθανότατα, από την υποτίμηση του δολαρίου, που θα καταστήσει φθηνότερα τα αμερικανικά προϊόντα.
Οι δασμοί στρέφονται προς το σύνολο του έξω κόσμου, στοχεύοντας, κατά περίπτωση σε αγαθά κάθε χώρας ή συνασπισμού χωρών, οι οποίες μεταξύ άλλων:
* συμπεριφέρονται ενοχλητικά, κατά τον Τραμπ,
* ειδικότερα με την ΕΕ, όπως έγινε ξεκάθαρο, ο Τραμπ είναι θυμωμένος, για μια σειρά από λόγους, όπως ανάμεσα και σε άλλους, επειδή δεν δέχεται την ύπαρξη μη συστημικών κυβερνήσεων, επειδή δεν καταβάλλει την αναλογία χρεών της στο ΝΑΤΟ, αλλά και επειδή δεν αγοράζει αρκετά αμερικανικά αυτοκίνητα και αγροτικά προϊόντα , με αποτέλεσμα τη δημιουργία εμπορικού ελλείμματος στην Αμερική της τάξης των 300 εκατομ. $.
Ο Τραμπ εμφανίζεται, επίσης, πεπεισμένος ότι η ΕΕ δημιουργήθηκε για να καταστρέψει την Αμερική και γι’ αυτό θέλει να την ταπεινώσει και να την τιμωρήσει, κάτι που ήδη έπραξε πολλαπλώς, αρχίζοντας με τις προσκλήσεις για την ορκωμοσία του, και όχι μόνο.
Αλλά, και πέρα από όλα τα άλλα, που δείχνουν αδιαφορία, ανυποληψία, μέχρι και πρόθεση για υποβάθμιση της ΕΕ, η ΕΕ είχε θέση απλού παρατηρητή, στις εγκάρδιες, όπως όλα δείχνουν συνομιλίες του Τραμπ με τον Πουτιν, για το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία. Πως αλλιώς θα μπορούσε να δείξει περισσότερο την ανυποληψία του στην ΕΕ ό Τραμπ;
Ασφαλώς, αυτή η συμπεριφορά του Τραμπ, εναντίον της ΕΕ δικαιολογείται, εν μέρει τουλάχιστον, και από την ελαφρότητα της ΕΕ, που στράφηκε με χίλιους τρόπους, εναντίον του, πριν την εκλογή του. Μη θέλοντας να καταλάβει ότι στην παρηκμασμένη Δύση, και ειδικότερα στην Αμερική, υπήρχαν μόνο δύο υποψήφιοι για την προεδρία, και συνεπώς η εκλογή ήταν μόνο ανάμεσα σε αυτούς τους δύο.
Περί δασμών
Να πούμε δυο λόγια για τους δασμούς. Οι δασμοί προκαλούν, καταρχήν πληθωρισμό, που επιβαρύνει τους καταναλωτές. Αλλά μπορεί και όχι αν η οικονομία που τους επιβάλλει, καταφέρει να εντείνει τη δραστηριότητα της. Ακόμη, κατά περίπτωση, η επιβολή δασμών ενδέχεται να καταλήξει στον περιορισμό της τιμής αγαθών, στα οποία έχουν επιβληθεί, αν οι παραγωγοί αποφασίσουν περιορισμό της τιμής προσφοράς τους. Ακόμη, η επιβολή δασμών ενδέχεται να αποβλέπει στην προστασία παραγωγικών τομέων εθνικής σημασίας στο εσωτερικό της χώρας. Και, βεβαίως, η επιβολή δασμών προκαλεί αντίποινα σε δασμούς.
Το αν δικαιολογείται ή όχι η επιβολή δασμών, εξαρτάται από το τι επιδιώκεται μέσω της επιβολής τους. Ειδικότερα, η Αμερική, όπως όλα δείχνουν, πηγαίνει αρκετά πίσω στο χρόνο, επαναφέροντας τη θεωρία του Friedrich List, με βάση την οποίαν οι δασμοί βοηθούν την προσπάθεια εκβιομηχάνισης της οικονομίας, μακριά από τον ανταγωνισμό. Σήμερα, γίνεται δεκτό, ότι καμία χώρα, που εκβιομηχανιστηκε στο παρελθόν, δεν θα το το κατάφερνε χωρίς να επιβάλει δασμούς στις εισαγωγές της. Και ακριβώς, όσο και αν είναι συζητήσιμο, το αν δηλαδή μπορεί μια χώρα, ήδη εκβιομηχανοποιημενη, να επιδοθεί σε αυτή την προσπάθεια, εκ νέου, στον 21ο αιώνα, ο Τραμπ φαίνεται να το έχει αποφασίσει ότι είναι δυνατόν. Και δεν είναι ο μόνος, γιατί και η ΕΕ το αντιμετωπίζει, ως αντίδραση στις κινεζικές εξαγωγές.
Παρότι ο Τραμπ ουδόλως ενδιαφέρεται για τις επιπτώσεις της επιβολής δασμών στον υπόλοιπο κόσμο, προβλέπεται, ωστόσο, ότι αυτοί θα περιορίσουν γύρω στο 2% την παγκόσμια ανάπτυξη.
Για την Ελλάδα, η οποία καρκινοβατεί, ούτως ή άλλως, θα υποστεί μικρή επιδείνωση δεδομένου ότι οι εξαγωγές της προς τις ΗΠΑ είναι χαμηλές. Ωστόσο, κάτω από ορισμένες συνθήκες, που είναι ήδη πιθανόν να συμβούν, δηλαδή αν παύσει η χώρα μας να είναι υποχρεωμένη να ακολουθεί την υπερβολική λιτότητα και την παγκοσμιοποίηση εντός της ΕΕ. Η Ελλάδα, τότε, θα είχε πιθανότητες να ομαλοποιήσει την οικονομία της, προστατευμένη από τους δασμούς, και μακριά από τον ανταγωνισμό, και να μην εξαρτάται πια σε συντριπτικό βαθμό από τον τριτογενή τομέα, ακριβώς, χάρη στη βοήθεια επιβολής δασμών.
Μια ματιά στις πιθανές επιπτώσεις των δασμών στην ΕΕ
Η ΕΕ,και χωρίς τους δασμούς του Τραμπ, βρίσκεται σε δεινή θέση, κυρίως, εξαιτίας των κακιστων αποφάσεών της, στον πόλεμο της Ουκρανίας. Γενικά, δεν μπόρεσε ή δεν ήθελε να κατανοήσει, ότι οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας, θα κατέστρεφαν την ίδια, ενώ θα βοηθούσαν την Ρωσία, να είναι η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα με σχετικά υψηλό ρυθμό ανάπτυξης, σε πείσμα του πολέμου. Οι δασμοί κινδυνεύουν να είναι ένα πολύ επικίνδυνο χτύπημα, εναντίον της ΕΕ, παρότι διαφαίνονται κάποιες ελπίδες στον ορίζοντα. Και τούτο, επειδή ο Τραμπ φαίνεται να μην ενδιαφέρεται για την ΕΕ, διότι στην παρούσα φάση δεν είναι σε θέση να του προσφέρει κάτι σημαντικό, αλλά και κυρίως επειδή μακροχρόνια ο πληθυσμός της συρρικνώνεται με επικίνδυνο ρυθμό.
Θα αναφερθώ σε ορισμένες ήδη διαφαινόμενες αντιδράσεις, εναντίον των δασμών του Τραμπ, που ενδεχομένως θα περιορίσουν το δυσμενή τους αντίκτυπο στον υπόλοιπο κόσμο, και θα βοηθήσουν την ΕΕ να μην καταρρεύσει:
* Το Μεξικο και ο Καναδάς, ήδη, αναζητούν εντατικοποίηση των εμπορικών τους σχέσεων με την ΕΕ, και το ίδιο και η Κίνα.
*Αναφορικά με την Κίνα, εναντίον της οποίας κυρίως στοχεύουν οι δασμοί , να παρατηρήσω ότι ο Τραμπ, έπαυσε να καταφέρεται με την παλιά του σφοδρότητα, εναντίον της.
Θα έλεγα, ότι μέσω των δασμών, η Αμερική επιδιώκει να κερδίσει χρόνο, προκειμένου να αυξήσει το βαθμό αυτάρκειάς της σε είδη κυρίως υψηλής τεχνολογίας, αλλά και να επιχειρήσει νέα εκβιομηχάνιση, και ταυτόχρονα βέβαια να επιφέρει πλήγμα στην Κίνα.
Η αντίδραση της Κίνας, είναι η επιδίωξη στενότερων εμπορικών σχέσεων με την ΕΕ, και οπωσδήποτε έχει εξασφαλισμένη και την ανερχόμενη ζήτηση, δικών της προϊόντων, από τους BRICS. Οι δασμοί, εξάλλου, δεν προβλέπεται να βλάψουν σε μεγάλο βαθμό την Κίνα, η οποία εφαρμόζει σχέδιο αύξησης της εσωτερικής ζήτησης, επιστρατεύοντας για πρώτη φορά στην ιστορία της και τις υπηρεσίες, η ζήτηση για τις οποίες ήταν ανέκαθεν σε μικρότερο ποσοστό, σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο, ενώ ήδη έχουν αυξηθεί σημαντικά.
Η αντίδραση των χρηματιστηρίων στην εξαγγελία ενός εμπορικού πολέμου ήταν έντονα αρνητική, αλλά δεν προβλέπεται να διαρκέσει.
Πέρα, όμως, από τις επί μέρους απόψεις και προβλέψεις, να υπενθυμίσω ότι οι τελικές επιπτώσεις ενός εμπορικού πολέμου, είναι απρόβλεπτες και φυσικά διαφορετικές για την κάθε οικονομία, που συμμετέχει σ’αυτόν.
Η ΕΕ εξοπλίζεται
Σε αυτή τη δυσμενή συγκυρία, και σε αντίθεση με τον Τραμπ, ο οποίος φαίνεται ότι δεν αναμένει πολέμους, γιατί προφανώς πιθανό ξέσπασμά τους εξαρτάται από δικές του αποφάσεις, η ΕΕ έχει αποφασίσει να εξοπλιστεί. Και τούτο, σε πείσμα της κακής οικονομικής της κατάστασης, εξαιτίας προφανώς της οποίας δεν κατέστη δυνατή η έναρξη υλοποίησης του σχεδίου Draghi, που απέβλεπε στην ανορθωση της, μέσω εκβιομηχάνισης. Ακριβώς το ποσό του σχεδίου Draghi, που θα πήγαινε για βελτίωση της οικονομικής της κατάστασης, και είχε υπολογιστεί σε 800 δισεκατομμύρια Ευρώ, παρότι δεν έχει ακόμη εξασφαλιστεί αυτό το ποσό, αποφασίστηκε να διατεθεί για την άμυνά της. Η σπασμωδική, όπως μοιάζει, αυτή απόφαση της ΕΕ οφείλεται προφανώς στην σαφή προθυμία του Τραμπ, να εξακολουθήσει να εγγυάται, μέσω του ΝΑΤΟ, την ασφάλεια της ΕΕ. Ιδίως και επειδή η παρουσία του ΝΑΤΟ θα είναι περιττή σε έναν κόσμο, ειρηνικό και χωρίς πολέμους, με τη μορφή που φαίνεται να επιθυμεί να επιβάλλει ο Τραμπ. Αλλά, πως θα πληρώσει αυτό τον εξοπλισμό της η ΕΕ, προφανώς, χωρίς να ελπίζει βοήθεια από την Αμερική; Οπωσδήποτε, θα είναι υποχρεωμένη να εγκαταλείψει το Σύμφωνο Σταθερότητας, δηλαδή την υπερβολική λιτότητα.
Ωστόσο, και παρότι η ΕΕ όφειλε από τη στιγμή της σύστασής της να μεριμνήσει για την άμυνά της, κάτι που δεν έκανε όπως και πολλά άλλα, η απόφασή της αυτή, μοιάζει αρκετά προβληματική, στην παρούσα συγκυρία. Και τούτο, διότι η κήρυξη πολέμου, θα έλεγα ότι μάλλον αποκλείεται, με βάση τις εμφανώς αντίθετες προθέσεις της υπερδύναμης. Και, ακόμη, γιατί από δηλώσεις αξιωματούχων Ευρωπαίων, ο κίνδυνος που νομίζουν ότι βλέπουν έρχεται από τις δήθεν επεκτατικές τάσεις της Ρωσίας. Η διάθεση αυτού του τεράστιου κονδυλίου, από την ΕΕ για άμυνα, σίγουρα την περιθωριοποιεί ακόμη περισσότερο, χωρίς και να είναι στην πόρτα της ο ρωσικός επεκτατισμός. Εκτός, και αν οι παραγγελίες για την άμυνα γίνουν, κυρίως, εντός της ΕΕ, οπότε θα αναθερμάνουν κάπως την οικονομία της.
IΙ. Η νέα διεθνής τάξη
Οι μεταβολές στο διεθνές οικονομικό σύστημα θα είναι σημαντικές, αλλά λίγο-πολύ προβλέψιμες, εφόσον η εναλλαγή από παγκοσμιοποίηση σε προστατευτισμό ακολουθεί κύκλο γύρω στα 50 χρόνια και τα γενικά χαρακτηριστικά τους είναι γνωστά.
Αντιθέτως, η νέα διεθνής τάξη του Τραμπ προβλέπεται ότι θα περιέχει καταιγιστικές μεταβολές. Και παρότι, αυτές δεν έχουν ακόμη πλήρως μορφοποιηθεί, έτσι που η παρούσα διάλεξη μπορεί να θεωρηθεί πρόωρη, θα προσπαθήσω να σχεδιάσω κάποιο γενικό περίβλημά της. Και στη συνέχεια, ευελπιστώ σε μεταγενέστερη πρόσκλησή μου από το ΙΗΑ, για πιο συγκεκριμένη ανάλυση.
Να επισημάνω, ωστόσο, ότι ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος πλανητάρχης των ΗΠΑ, που εμφανίζεται ως εθνικιστής και αδιαφορεί για τον κόσμο εκτός Αμερικής. Τηρουμένων των αναλογιών αναβιώνει τον πρόεδρο Nixon (1969-1974), που χωρίς την έγκριση κανενός κατήργησε το διεθνές νομισματικό σύστημα του BrettonWoods, που μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου συνέδεε τα νομίσματα της υφηλίου με το δολάριο και το χρυσό, και επέβαλε δασμό 10% σε όλες τις εισαγωγές που περνούσαν από τελωνείο.
Ως εισαγωγή των καταιγιστικών μεταβολών θεωρώ την προσέγγιση και τη μεταξύ τους συνεννόηση Τραμπ και Πούτιν, σχετικά με το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία. Που λογικά περιλαμβάνει στο βάθος και τη σκιά της Κίνας. Δεδομένου, ότι Ρωσία και Κίνα ανήκουν στις χώρες, που στρέφονται εναντίον της Δύσης, και ακόμη οι δύο μεγάλες δυνάμεις έχουν ορκιστεί αιώνια φιλία και συμμαχία.
Αντιπαράθεση δύο κόσμων
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έκανε σαφή τη βίαιη αντιπαράθεση δύο κόσμων. Αυτόν της Δύσης που εδράζεται στη φιλελεύθερη δημοκρατία, και που ξετυλίγεται μέσα από το καπιταλιστικό καθεστώς, έχοντας ως βάσεις το σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων, την ελευθερία έκφρασης, καθώς και την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών και ιδεών (παγκοσμιοποίηση).
Αυτός, επιπλέον, ο δυτικός πολιτισμός, υπερασπίζεται βασικές αξίες ζωής, όπως τη θρησκεία, την ιστορία, τον πατριωτισμό, την οικογένεια. Απέναντι σε αυτόν τον πολιτισμό ορθώνεται ένα σύνολο χωρών, που κατά τη Δύση, βιώνει κάτω από το απορριπτέο καθεστώς της ανελεύθερης δημοκρατίας, και που επιβάλλεται να εξαφανιστεί με κάθε μέσον, ακόμη και αν απαιτεί τη χρήση όπλων.
Αυτόν τον πολιτισμό πάσκζε η Δύση με κάθε δυνατό μέσο να επιβάλλει σε ολόκληρη την υφήλιο, ενώ για χρόνια φαίνεται πεπεισμένη ότι μόνον αυτός εξασφαλίζει την ευδαιμονία και το πεπρωμένο της ανθρωπότητας.
Για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ υπό τον Μπάιντεν, η μάχη της Ουκρανίας αφορούσε την κυριαρχία και την υπεράσπιση της δημοκρατίας έναντι της απολυταρχίας. Ο Τραμπ, όμως, ουδόλως ενδιαφέρεται για τα επιχειρήματα αυτά. Παρότι αρέσκεται να εμφανίζει τον εαυτό του ως «ειρηνοποιό», αλλά και «ρεαλιστή», που αναγνωρίζει ότι η ισχύς είναι αυτή που έχει δίκιο. Και, γι’ αυτό, στο οικονομικό πεδίο, απαιτεί την πληρωμή της Αμερικής, από την Ουκρανία, σε σπάνιες ουκρανικές γαίες, για τις δαπάνες πολέμου.
Η παρακμή της Δύσης
Η Δύση, δυστυχώς, εμφανίζει τα τελευταία χρόνια προϊούσες ενδείξεις παρακμής, αρχίζοντας από τον δημογραφικό μαρασμό και τη γήρανση του πληθυσμού της, με έμφαση στις σχετικές εξελίξεις της Ευρώπης, και προχωρώντας στην αποβιομηχάνιση, στις πρωτόγνωρες ανισότητες κατανομής, στη φτωχοποίηση και συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, στην ουσιαστική καθήλωση της αγοραστικής αξίας των μισθών, στην επάνοδο του πληθωρισμού, στη συνειδητοποίηση της εξάρτησης της Δύσης, όχι μόνο από απαραίτητες πηγές ενέργειας, αλλά και από βασικά διατροφικά και νέας τεχνολογίας προϊόντα.
Η παρακμή της Δύσης, πέρα από τις δημογραφικές και οικονομικές της εκφάνσεις, έχει σταδιακά ροκανίσει και την απήχηση των δυτικών αξιών στον υπόλοιπο κόσμο, φέρνοντας σοβαρές ανακατατάξεις στη διεθνή σκακιέρα. Και τούτο, διότι και οι αξίες που η Δύση, θεωρητικά, υπηρετεί, αλλά και η δημοκρατία, που μεταξύ άλλων αποτέλεσε προπέτασμα πολέμων εναντίον μη δημοκρατικών χωρών, για να την αποκτήσουν, έχουν υποστεί σοβαρότατο ρήγμα.
Έτσι, λοιπόν, αλλά και επειδή οι πολιτισμοί δεν επιβιώνουν για πάνω από 200 χρόνια (Oswald Spengler), σύμφωνα με προβλέψεις, το 2050 η Αμερική θα είναι δεύτερη στην παγκόσμια ιεραρχία, ενώ η Κίνα θα έχει καταλάβει την πρώτη θέση. Από τις ευρωπαϊκές οικονομίες το έτος 2050 η Γερμανία θα κατέχει την 5η κατά σειρά σπουδαιότητας θέση (από τρίτη το 2022), το Η.Β. θα έχει κατέλθει στην 7η θέση, από την 5η στην οποίαν βρισκόταν το 2022, και η Γαλλία στην 9ηαπό την 7η στην οποίαν βρισκόταν το 2022.
Για το έτος 2075 αναγγέλλονται ακόμη δραματικότερες ανατροπές. Καταρχήν, η θέση της Αμερικής καθίσταται δυσμενέστερη αφού θα έχει χάσει και τη δεύτερη θέση σε μέγεθος του ΑΕΠ, σε σύγκριση με την Ινδία που θα την έχει καταλάβει
Ο Τραμπ επιδιώκει την παραμονή των ΗΠΑ στις παγκόσμιες επάλξεις, από κοινού και με δυνάμεις, που μέχρι τώρα ήταν αντίθετες, όπως ίσως οι BRICS, γνωστή κίνηση, που άρχισε πριν 16 χρόνια και ήδη αναγνωρίζεται ως «ολοκληρωμένος Νότος».
Τα τελευταία χρόνια οι BRICS είχαν αλματώδη ανάπτυξη και έφθασαν να έχουν πληθυσμό ίσο με αυτόν του G7(των 7 πιο ισχυρών χωρών της υφηλίου), και εισόδημα που ξεπερνούσε αυτό του G7. Oι BRICS, παρά τις οργανωτικές τους αδυναμίες εξελισσόταν σε έναν δεύτερο πόλο, απέναντι στη Δύση. Ένα σύνολο χωρών, οι BRICSμε επικεφαλής Ρωσία και Κίνα, που έτρεφαν άσβεστο μίσος εναντίον της Δύσης, για την περιφρονητική συμπεριφορά απέναντί τους. Και που άρχισαν να ροκανίζουν το δολάριο, ετοιμάζοντας ένα άλλο, δικό τους νόμισμα.
Ο Τράμπ, σε αντίθεση με τον Biden και την Janet Yellen, εκτίμησε την πρωτοβουλία των BRICS για τη δημιουργία νομίσματος ανταγωνιστικού στο $ ως σημαντική απειλή, που θα έπρεπε οπωσδήποτε να εξαφανιστεί. Ο Τραμπ, λοιπόν, απαιτεί εγγυήσεις ότι δεν θα προχωρήσουν οι BRICS σε παράλληλο νόμισμα του δολαρίου. Προς το παρόν, όμως, η πολιτική του Τραμπ απέναντί τους δεν έχει ξεκαθαρίσει, ενώ οι ίδιοι συνεχίζουν όπως προ Τραμπ.
Τι σχήμα έχει η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ;
Να δούμε τώρα, τι προβλέπεται ως συνέχεια στο διεθνές πολιτικό στερέωμα της υφηλίου;
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να προσπαθήσουμε να αποκρυπτογραφήσουμε το νόημα της, όντως ανησυχητικής δήλωσης Τραμπ. Ότι δηλαδή οι παλιοί κανόνες πετιούνται από το παράθυρο. Που αρχικά μεταφράζεται ότι τα προβλήματα της υφηλίου δεν αφορούν την Αμερική και ότι η επιβολή δασμών την απομονώνουν από τον υπόλοιπο κόσμο.
Ενώ ο αντιπρόεδρος Vance συμπλήρωσε ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είναι αυταρχικές, επειδή αρνούνται να συνεργαστούν με τις κυβερνήσεις, που χαρακτηρίζουν ως ακροδεξιές. Και εφόσον εξακολουθήσει να φέρεται, έτσι, η Ευρώπη, παύει να είναι σύμμαχος των ΗΠΑ.
Να διευκρινίσω, στο σημείο αυτό, ότι ο Τραμπ και ο Vance, με δύο φράσεις, καταρρίπτουν την ιδεολογική βάση, πάνω στην οποίαν στηρίχθηκε η Δύση μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Που, ενδεχομένως, σημαίνει δύο πράγματα:
*Πρώτον, ότι δεν υπάρχει τώρα εμπόδιο, για τις ΗΠΑ, να είναι φίλοι και σύμμαχοι, με χώρες που δεν ασπάζονται την φιλελεύθερη δημοκρατία. Που συμφωνούν δηλαδή με τον Σι Τζινπίνγκ, ο οποίος υποστηρίζει «ότι δεν ενδιαφέρει αν η γάτα είναι μαύρη ή άσπρη, φτάνει να πιάνει ποντίκια». Και που εγκρίνουν, βέβαια και τον Πούτιν, που μέχρι χθες η Δύση τον ανέβαζε και τον κατέβαζε ως αιμοσταγή δικτάτορα, εναντίον του οποίου, η Δύση, όφειλε δήθεν, να λάβει μέτρα. Και, βέβαια, πως να μην το πει κανείς; Απολύτως σωστός ήταν ο Τραμπ, αποκαλώντας τον Ζελένσκι δικτάτορα. Ενώ η Δύση, επί 3 χρόνια, τον χάιδευε ως δημοκράτη.
*Αλλά, και δεύτερον, είναι πολύ σημαντική η δήλωση της Αμερικής, ότι είναι εναντίον της ΕΕ, επειδή μένει στην παλιά ιδεολογία, αυτή δηλαδή της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Την οποίαν, εμφανώς, απορρίπτει ήδη ο Τραμπ. Προφανώς, με τη δικαιολογία που πρόσφατα κυκλοφορεί, και που δυστυχώς δεν απέχει της πραγματικότητας, ότι δηλαδή η κατά κόρον χρήση της είχε πολλές υποκριτικές γωνίες. Κι, όντως, για τι είδους βαθμό δημοκρατίας να μιλήσει κανείς, όταν με βάση τελευταίες έρευνες, μόνον το 8% των κατοίκων της υφηλίου έχουν πραγματική δημοκρατία, ενώ το υπόλοιπο 92% υβριδική. Που χωράει τα πάντα, και πριν απ’όλα τη χρήση δύο μέτρων και δύο σταθμών, για ίδιες περιπτώσεις. Τώρα, με τον Τραμπ, έρχεται η πλήρης διάψευση της γνωστής δήλωσης του Francis Fukuyama. Ο οποίος, με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, διαβεβαίωσε την υφήλιο για το τέλος της ιστορίας. Την οριστική, δηλαδή, επικράτηση στην υφήλιο, της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Να σημειώσω ότι ο Τραμπ δήλωσε δυσαρεστημένος και με συμμάχους στην Ασία, όπως Ιαπωνία και Νότια Κορέα, επιλέγοντας μορφές απομόνωσης.
Αναφορικά με το ελεύθερο εμπόριο, την παγκοσμιοποίηση δηλαδή, κατά τον Τραμπ, είναι το σύστημα που, επί δεκαετίες, έδινε το ελεύθερο σε όλες τις χώρες της υφηλίου, να λυμαίνονται τα συμφέροντα και τα δίκαια της Αμερικής. Άποψη, που χρειάζεται ασφαλώς πολλή συζήτηση.
Η υφήλιος, λοιπόν, με τον νέο πλανητάρχη, προχωρεί χωρίς κανόνες. Τι μπορεί να σημαίνει αυτή η διαπίστωση;
Σημαίνει, γενικά, ότι στις διεθνείς σχέσεις, όπου ίσχυε το διεθνές δίκαιο, δεν αναγνωρίζεται πια η ισχύς του, γιατί δεν εφαρμοζόταν σωστά σε όλες τις περιπτώσεις, κατηγορείται ευρέως και πριν από τον Τραμπ, ως υποκριτικό, και συνεπώς πρέπει να αλλάξει. Συγκεκριμένα οι BRICS υποστηρίζουν ότι οι διεθνείς οργανισμοί λειτουργούσαν υπέρ της Δύσης. Μεταβάλλεται διαρρήδην το μέχρι τώρα μονοπολικό σύστημα της Δύσης, που με τους BRICS θα μπορούσε να εξελιχθεί σε διπολικό ή πολυπολικό.
Τι μπαίνει στη θέση του μέχρι, πριν λίγο, ισχύοντος διεθνούς συστήματος; Πως θα είναι η νέα διεθνής τάξη;
Καθώς, στο πεδίο αυτό, τίποτε δεν έχει ακόμη σχηματοποιηθεί, οι υποθέσεις, με βάση κάποιες ενδείξεις, είναι όλες ανοικτές.
Αυτή τη στιγμή, όπως όλα δείχνουν, η υφήλιος επανέρχεται στο σύστημα του 19 αιώνα, της Ευρώπης των κρατών-Εθνών, όπου η ισχύς αποτελούσε τον κύριο ρυθμιστικό παράγοντα, και δεν υπήρχαν διεθνείς οργανισμοί. Διαπίστωση, που αναγκαστικά καθιστά τον κόσμο περισσότερο ανασφαλή.
Αλλά, τι μπορεί να επιδιώκει η Αμερική, καταργώντας την μέχρι τώρα ισχύουσα διεθνή τάξη; Νομίζω ότι είναι εμφανές, ότι επιδιώκει τη διακοπή ή την επιβράδυνση της δικής της παρακμής, που οδηγεί αναπόφευκτα σε υποχώρηση της διεθνούς ισχύος της. Στρέφεται, σαφώς, εναντίον των διαδόχων της, στην παγκόσμια πρωτοκαθεδρία. Της Κίνας, της Ινδίας κλπ.
Αντιθέτως, για την παρακμή της Ευρώπης ουδόλως ενδιαφέρεται. Επιδιώκει, αποκλειστικά τη δική της σωτηρία. Θα σταματήσει, έτσι, πιθανότατα και τα προγράμματα βοήθειας του Γ’ κόσμου, που ήδη είχαν πολύ υποβαθμιστεί.
Τα μέσα με τα οποία η Αμερική θα επιδιώξει τους στόχους της
Για να πετύχει, η Αμερική, τη διατήρηση της στην παγκόσμια κορυφή, στρέφεται αναγκαστικά εναντίον των μελλοντικών ανταγωνιστριών της, και κυρίως φυσικά, εναντίον της Κίνας, αλλά και της Ινδίας. Με απλά λόγια, η προσπάθεια της Αμερικής, στα επόμενα χρόνια, θα είναι η πραγματοποίηση αναπτυξιακών ρυθμών ανώτερων από τους ανταγωνιστές της. Και όχι, σε όρους γενικής ανάπτυξης, αλλά με επίκεντρο τις νέες τεχνολογίες, σε όλους φυσικά τους τομείς. Στην Τεχνητή Νοημοσύνη, όπου όμως φαίνεται να υπερέχει ήδη η Κίνα, στην εκμετάλλευση του διαστήματος, στα έξυπνα πολεμικά όπλα, στην εξασφάλιση επάρκειας νερού, στο κλίμα κλπ.
Στην προσπάθειά της αυτήν, που εκφράζεται ως «Η Αμερική και πάλι πρώτη», ελπίζει να βοηθηθεί:
*Πρώτον από την ειρήνη, που πραγματικά επιθυμεί, όπως αποδεικνύει η απόφασή της να περιορίσει αισθητά τις αμυντικές της δαπάνες. Χρειάζεται ειρήνη για την προώθηση των σχεδίων της. Και εδώ εντάσσεται η πρωτοβουλία του Τραμπ σε βίντεο του Νταβός 2025, να καλέσει Ρωσία και Κίνα να περιορίσουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια.
*Δεύτερον, με κάποια μορφή συμμαχίας, στην ουσία λυκοφιλίας με τη Ρωσία, που θα περιλαμβάνει και την Κίνα, αλλά ίσως και το Ιράν, για το οποίο δείχνει ενδιαφέρον, αλλά και κάθε άλλη χώρα, που φαντάζεται ότι απειλεί την πρωτοκαθεδρία της και που θα ήταν ικανοποιημένη αν γινόταν αποδεκτή από τη Δύση. Αλλά, βέβαια, εν γνώσει τους, οι χώρες αυτές, για το τι συμβαίνει, και τι επιδιώκεται από την Αμερική, δεν θα της έχουν εμπιστοσύνη. Θα έχουν καταλάβει ότι η φιλία των ΗΠΑ είναι για να τις αποκοιμίσει.
Η ΕΕ, όπως είπαμε ήδη, δεν ενδιαφέρει την Αμερική, γιατί γενικώς πιστεύει ότι δεν είναι σε θέση να προωθήσει τα σχέδιά της ή την θεωρεί τελειωμένη.
Ένα δικαιολογημένο ερώτημα είναι το αν η ΕΕ θα αποφασίσει να λάβει μέτρα εναντίον της Αμερικής, τα οποία διαθέτει, ως κάποιο βαθμό, και τα οποία, στα πλαίσια ενός εμπορικού πολέμου, θα δημιουργούσαν προβλήματα στην Αμερική. Η απάντηση ανασφαλής. Θα έλεγα, χωρίς σιγουριά, ότι η ΕΕ δεν θα το επιχειρήσει, γιατί έχει πολλά άλλα αγκάθια, που πρέπει να φροντίσει. Αλλά, και δεν αποκλείεται.
*Τρίτον, η Αμερική, φυσικά, ελπίζει ότι η κατάργηση των διεθνών κανόνων, των Ηνωμένων Εθνών, θα της εξασφαλίσει τη δυνατότητα, ουσιαστικά να κάνει, με την ισχύ της, ότι νομίζει ότι της συμφέρει. Να αποκτά τη Γροιλανδία, να προσεταιρίζεται με κάποιους τρόπους τον Καναδά, το κανάλι του Παναμά και ότι άλλο. Η Κίνα ενθαρρύνεται, προφανώς έτσι, να προσαρτήσει το Ταιβάν. Το Ισραήλ να αποκτήσει τμήμα της Γάζας. H Ρωσία εδάφη της Ουκρανίας κ.ο.κ. Να μη συνεχίσω και με πιο τρομακτικά σενάρια, ειδικά, για την Ελλάδα. Θεωρητικά, το σύνολο των εθνικών συνόρων βρίσκεται υπό απειλή. Κυρίως οι μικρές και αδύναμες χώρες, στις οποίες συγκαταλέγεται και η Ελλάδα. Η κατάκτηση επανέρχεται, εφόσον υποχωρεί ο θεσμός των Η.Ε. Η Αμερική, πιθανόν, οραματίζεται να ξαναγίνει μεγάλη, μέσω προσαρτήσεων. Όμως, το ίδιο δικαίωμα έχουν, θεωρητικά τουλάχιστον, και οι ανταγωνιστές, οπότε το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι, εκ των προτέρων, σίγουρο.
*Τέταρτον ο Τραμπ απεμπολεί τη μορφή ηγεσίας της υφηλίου, που η Αμερική είχε από το 1945, αλλά και δεν θέλει να περάσει σε άλλα χέρια. Η υφήλιος εγκαταλείπεται χωρίς ηγεσία και χωρίς έλεγχο σταθερότητας, κατευθυνόμενη κατά περίπτωση από την ισχύ. Ο Τραμπ καταργεί, έτσι, ουσιαστικά ό,τι αποτελούσε τη Δύση, βάζοντας το ΤΙΠΟΤΑ στη θέση της. Ή το Νόμο της Ζούγκλας. Η επίδραση του δισεκατομμυριούχου Elon Musk, στην απόφαση του Τραμπ για απομονωτισμό φαίνεται να είναι ιδιαιτέρως ισχυρή.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Φθάσαμε και στα συμπεράσματα, των οποίων η εξαγωγή είναι ακόμη πιο δύσκολη από όσο η ανάλυση του κυρίου σώματος, καθώς οι σκοτεινές πλευρές του όλου θέματος είναι περισσότερες από τις φωτεινές.
*Ως πρώτο, λοιπόν, συμπέρασμα να επαναλάβω το απίστευτο, ότι στη νέα διεθνή τάξη δεν θα υπάρχει, ουσιαστικά, διεθνές δίκαιο και διεθνείς οργανισμοί. Όχι ότι θα έχουν επισήμως καταργηθεί, αλλά δεν θα έχουν εμβέλεια.
Φαίνεται τρομακτικό. Ωστόσο, να υπενθυμίσω, ότι ο βαθμός αποτελεσματικότητας του διεθνούς δικαίου, έφθινε σαφώς τα τελευταία χρόνια. Και ήταν, ολοένα περισσότερο, αποδεκτή η πεποίθηση, ότι η λειτουργία του ευνοεί περισσότερο τους ισχυρούς και, ακόμη, ότι εμφανίζεται με δύο μέτρα και δύο σταθμά. Να αναφέρω, σχετικά, ότι το διεθνές δίκαιο δεν ταρακουνήθηκε από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, εδώ και πάνω από 50 χρόνια, ενώ αντιθέτως έχυσε πύρινα δάκρυα για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Να προχωρήσω με την πλήρη αδράνεια του διεθνούς δικαίου, στις καθημερινές απειλές των Τούρκων, εναντίον μας, όπως περιέχονται στο μύθευμα της Γαλάζιας Πατρίδας. Να μην παραλείψω και το όργιο ορισμένων υποχρεώσεων, που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα με τα Μνημόνια, από όπου πολυτελώς απουσίαζε το διεθνές δίκαιο, όπως και ανάμεσα σε άλλα η υποχρέωση του μη συμψηφισμού χρεών. Να προσθέσω και την απαίτηση της κυρίας φον ντερ Λαιεν, που απτόητη απαιτεί πληρωμή των χρεών από την Ουκρανία, όταν η χώρα της χρωστά τρισεκατομμύρια στην Ελλάδα, τα οποία αρνείται, επί 53 χρόνια να καταβάλει.
Για να μην πάμε και σε άλλα μήκη και πλάτη, όπως στον πόλεμο στο Ιράκ, στον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς κλπ., κλπ.
Παρά ταύτα, ασφαλώς, θα μας λείψει το διεθνές δίκαιο, έστω και ως ουτοπία, ότι θα μπορούσαμε ίσως και κάτω από κάποιες προϋποθέσεις, να βρούμε το δίκαιό μας. Η βεβαιότητα ότι θα πρέπει να τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας, θα είναι σίγουρα αγχωτική.
Α, και να μην ξεχάσω και ένα θετικό αποτέλεσμα, σχετικό με την κατάργηση της Δύσης. Ότι, δηλαδή, η Ελλάδα, δεν θα αγχώνεται πια, κάθε φορά που θα τίθεται κάποιο ζήτημα, προκειμένου να αποδείξει ότι «ανήκει στη Δύση».
*Το δεύτερο συμπέρασμα εμφανίζεται με μορφή ερωτήματος, που προς το παρόν δεν έχει δυνατότητα σαφούς απάντησης. Δηλαδή, αν η επιβαλλόμενη, από τον Τραμπ, νέα διεθνής τάξη θα είναι διαρκείας, ή θα μεταβληθεί και πότε και με ποια μορφή; Όλα είναι δυνατά, αλλά τίποτα από αυτά δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί με κάποιο λογικό βαθμό πιθανοτήτων. Ακόμη και Γ’ Παγκόσμιος δεν μπορεί να αποκλειστεί.
*Το τρίτο συμπέρασμα, επίσης με μορφή ερωτήματος, είναι το αν υπάρχουν στον ορίζοντα δυνατότητες αποτελεσματικής αντίδρασης, που θα μπορούσε να ανατρέψει τη νέα τάξη του Τραμπ. Δημιουργώντας, δηλαδή, συνθήκες που θα δημιουργούσαν σοβαρά εμπόδια στα σχέδια Τραμπ, όπως αυτά περιλαμβάνονται στη νέα διεθνή τάξη.
Αυτή τη στιγμή, η πολύ πιθανή αντίδραση, στα σχέδια Τραμπ, είναι οι BRICS. Και από τα 10 μέλη του, η Κίνα και η Ρωσία. Η μόνη περίπτωση, που θα μπορούσε να χαλάσει τα σχέδια Τραμπ, και αυτή άλλωστε που τον πανικοβάλλει, είναι η δημιουργία παράλληλου νομίσματος, που θα περιόριζε την εμβέλεια του $ και θα πρόβαλε το φάσμα του τεράστιου αμερικανικού χρέους. Ο Τραμπ, απείλησε τους BRICS με την επιβολή δασμών 100% στα προϊόντα τους, αν τολμήσουν να συνεχίσουν τις προσπάθειες για τη δημιουργία δικού τους νομίσματος.
Ωστόσο, παρότι οι κυρώσεις, όπως αποδείχθηκε γι’ ακόμη μια φορά, στην περίπτωση του πολέμου στην Ουκρανία, μπορεί να λειτουργήσουν και αντίστροφα, η σχετική απόφαση θα ληφθεί από την Κίνα και τη Ρωσία. Αν, δηλαδή, τους ευνοεί περισσότερο η αναγνώριση της ύπαρξής τους και η παραμονή στο πλευρό του Τραμπ (παρότι είναι βέβαιο ότι δεν θα έχουν εμπιστοσύνη στις φαινομενικά καλές του προθέσεις) ή αν αντιθέτως καταλήξουν στην συνέχιση της προσπάθειας εμβάθυνσης της οργάνωσης των BRICS, στην αύξηση των μελών τους και στην εξακολούθηση της πολιτικής τους. Προς το παρόν δεν μπορώ να απαντήσω.
Και τέλος, το μέγα ερώτημα είναι, το αν τα στοιχεία της νέας διεθνούς τάξης, που προωθεί ο Τραμπ, αν φυσικά δεν παρεμποδιστεί η υλοποίησή τους από αποτελεσματικές αντιδράσεις, θα έχουν ως αποτέλεσμα το επιδιωκόμενο. Που είναι: «ξανά, η Αμερική μεγάλη». Και που αναλύεται στο ότι η Αμερική θα παραμείνει πρώτη στην κορυφή της υφηλίου, έχοντας ξεπετάξει τους παραδοσιακούς της συμμάχους, αλλά έχοντας εμποδίσει την Κίνα να την εκτοπίσει. Θα ριψοκινδυνέψω, εδώ, θετική απάντηση. Η νίκη, ωστόσο της Αμερικής, θα είναι απλώς μια καθυστέρηση 3-5 ετών, για την ανάληψη της διαδοχής στην κορυφή της υφηλίου, από την Κίνα. Διότι, το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω, και η Δύση βρίσκεται ήδη σε βαθιά παρακμή, έστω και αν πέταξε από πάνω της την Ευρώπη, που βρίσκεται σε ακόμη πιο προχωρημένο στάδιο παρακμής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου