Αντίο δυτικοποίηση: Ο κόσμος προχωράει...

του Alastair Crooke - μετάφραση: Διόδοτος

Σχόλιο Διόδοτου: Το άρθρο αυτό, έχει δύναμη λόγου, ικανότητα ψυχολογίας όλης της ανθρωπότητος, βαθιά φιλοσοφική διάθεση, διορατικότητα, πολιτική θέση, άποψη και αρχές σαν αυτές που διέπουν τους Έλληνες που επισκέπτονται το ιστολόγιό μας. Με άλλα λόγια.. ένα πανέμορφο άρθρο που διαλύει ταῖς νεφέλαις.

 

Ζούμε κάτω από την ομίχλη ενός Κόσμου που μεταβαίνει σε έναν ριζικά αλλαγμένο τρόπο να φαντάζεται τον εαυτό του, μέσα από κανάλια ψυχολογικών επιχειρήσεων.

Ζούμε μέσα στην ομίχλη ενός πολέμου στην Ευρώπη. Ζούμε, επίσης, μέσα σε μια οικονομική ομίχλη πολέμου, που συσκοτίζει αυτούς που είναι υγιείς, ώστε ούτε αυτοί να μην μπορούν πλέον να αντέξουν οικονομικά τον εαυτό τους, και έτσι ζουν με δανεικά. 

Ο Κόσμος προχωρά, αλλά.. ας προσπαθήσουμε να καθαρίσουμε λίγο την ομίχλη.

Ο θάνατος της βασίλισσας Ελισάβετ Β' έφερε ξαφνικά στο προσκήνιο -χάρη σε εκείνα τα επαναλαμβανόμενα πρώιμα δελτία ειδήσεων μιας νεαρής βασίλισσας στην Ινδία και στις "άλλες αποικίες της"- ότι δεν είναι μόνο ο κόσμος που αλλάζει. Είναι φυσικό σοκ να θυμάσαι, ενσωματωμένο σε αυτά τα ειδησεογραφικά φιλμ της ζωής μιας μόνο γυναίκας, πόσο εντελώς έχει αλλάξει η ίδια η Δύση.

Ανεβαίνοντας ένα επίπεδο, βλέπουμε από εκείνα τα πρώτα αποσπάσματα, αυτές τις ασφαλείς, δρασκελίζουσες φιγούρες να κατοικούν με αυτοπεποίθηση σε μια άλλη "πραγματικότητα". Ανέπνεαν τον αέρα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και του Ορθολογισμού. Αλλά όχι για πολύ - γιατί τότε ήρθε η αντεπίθεση: ο "μεταμοντέρνος" σκεπτικισμός για τα ιδανικά καθαυτά, για τις μεγάλες ιδέες και αντιλήψεις- και η απόλυτη περιφρόνηση του Λόγου. Η ατομική υποκειμενική νοητική διαδικασία και η εμπειρία που μεταβάλλει τη συνείδηση ήταν το κριτήριο για την "εμπειρία" της ζωής (η εποχή του Γούντστοκ).

Σήμερα, η Δύση έχει απομακρυνθεί ακόμη περισσότερο από "αυτό που ήταν". Είναι πλέον ένας ιδεολογικός χώρος μάχης, που κατοικείται από φανατικούς που θα ισχυριστούν ακράδαντα: "Δεν υπάρχει "άλλο" για την Ουκρανία", "δεν υπάρχει "άλλο" για τον Πούτιν", "και δεν θα δεχτώ "άλλο" για την απαρχαίωση του κόσμου μας" - δηλαδή, μόνο η δική τους γνώμη είναι σωστή. Πρόκειται για ένα πεδίο μάχης που "ακυρώνει" με έμφαση τον ορθολογισμό και τη διαλεκτική και έχει δημιουργήσει μια ταλαιπωρημένη, κατακερματισμένη Δύση, που παλεύει να δώσει νόημα στον εαυτό της.

Το θέμα εδώ, ωστόσο, αφορά αυτό που δεν έχει αλλάξει. Η προηγούμενη Δύση μπορεί να έχει γίνει σχεδόν αγνώριστη σήμερα. Ωστόσο, ένα μέρος αυτής της πρώιμης κληρονομιάς εξακολουθεί να αιωρείται στο παρασκήνιο της εξωτερικής πολιτικής - σχεδόν εντελώς αναλλοίωτο.

Το "υπόβαθρο" της εξωτερικής πολιτικής παραμένει πλαισιωμένο γύρω από το ιδεώδες του Διαφωτισμού και του επιστημονικού ορθολογισμού. Ένα ιεραποστολικό σχέδιο, βασισμένο στην ιδέα ότι, καθώς η επιστήμη "ήταν ουδέτερη", αυτή η εγγενής ιδιότητα της ουδετερότητας είχε τη δύναμη να "απελευθερώσει τον κόσμο" από τα δεσμά της θρησκείας, των πολιτισμικών προτύπων και της "δεισιδαιμονίας". Και να χρησιμεύσει ως ο πόλος γύρω από τον οποίο η Δύση θα μπορούσε να ενώσει τον κόσμο. Έτσι παραμένει και σήμερα.

Αλλά ένα μεγάλο πρόβλημα είναι ότι η Επιστήμη του Διαφωτισμού δεν είναι καθόλου ουδέτερη. Γέρνει- γέρνει προς μια κατεύθυνση που είναι αντίθετη με μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου.

Η δυτική Επιστημονική Επανάσταση πήρε στον πυρήνα της την υπόθεση ότι "ο ακρογωνιαίος λίθος της επιστημονικής μεθόδου, είναι το αξίωμα ότι η φύση είναι αντικειμενική". Αυτό το αξίωμα υποστηρίχθηκε, ενώ παραδεχόταν ανοιχτά απλώς ότι αυτός ο ορισμός ισοδυναμούσε με "συστηματική άρνηση", ότι η "αληθινή" γνώση μπορεί επίσης να επιτευχθεί μέσω της διαφορετικής ερμηνείας του κόσμου: ως έχουσα λανθάνουσα σημασία, κατεύθυνση και σκοπό".

Ο κόσμος θα γινόταν έτσι απλή "ύλη", θα υποβαθμιζόταν σε αδρανή, χωρίς νόημα "σκόνη" - και αναπόφευκτα, με βάση αυτόν τον ορισμό, ο "άνθρωπος" θα γινόταν ο μοναδικός παράγοντας μετασχηματισμού και ο μοναδικός νοηματοδότης του κόσμου μας.

Ο Jacques Monod, (επιστήμονας Νόμπελ), σημείωσε στο δοκίμιό του του 1971, "Πιθανότητα και Αναγκαιότητα", ότι αυτή η υπόθεση του Διαφωτισμού διέγραψε το βασικό αξίωμα της "άλλης ευαισθησίας" που έθρεψε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς και την προ-διαφωτιστική επιστήμη: ότι το σχέδιο της ζωής - το DNA, αν προτιμάτε - διατρέχει τα πάντα. Όλες οι μεγάλες (και πολύ ορθολογικές) επιστήμες του αρχαίου κόσμου θεωρούσαν ότι ο κόσμος κυριολεκτικά πάλλεται από ζωή - και κάθε άλλο παρά αδρανής είναι.

Παραδόξως, ο Μονό αναγνώρισε ότι ο ισχυρισμός "η φύση είναι αντικειμενική" είναι αδύνατο να αποδειχθεί. Αλλά έγραψε ότι [ούτως ή άλλως] το "αξίωμα της αντικειμενικότητας είναι συνυφασμένο με την επιστήμη και καθοδήγησε το σύνολο της θαυμαστής ανάπτυξής της επί τρεις αιώνες. Είναι αδύνατο να το αποφύγουμε, έστω και προσωρινά ή σε περιορισμένο πεδίο, χωρίς να απομακρυνθούμε από το πεδίο της ίδιας της επιστήμης". Δεν υπάρχουν εναλλακτικοί δρόμοι.

Το πνεύμα της δυτικής εξωτερικής πολιτικής, επομένως, ήταν - εξ ορισμού - κοσμικό. Και παρόλο που αυτό το κατασκεύασμα έρχεται μεταφυσικά σε αντίθεση με τις περισσότερες θρησκείες - το Ισλάμ είναι ένα μόνο παράδειγμα. Παρ' όλα αυτά, έφερε πολλούς νέους μουσουλμάνους σε μια κοσμική εκδοχή του Ισλάμ (ακριβώς όπως προβλεπόταν, αν και με απρόβλεπτες και εκρηκτικές συνέπειες).

Η ευρύτερη εικόνα εδώ είναι ότι ο Ορθολογισμός, που θέτει τη "νεωτερικότητα" ως αυστηρά κοσμική, έχει μετατραπεί σε ένα εξαναγκαστικό, οικονομικό και πολιτικό σύστημα που ταιριάζει σε όλα, με βάση το οποίο θα κριθούν όλα τα άλλα. Ένα παγκόσμιο σύστημα βασισμένο σε κανόνες, με άλλα λόγια.

Αλλά κοινωνίες και λαοί σε όλο τον κόσμο που βίωσαν τις χειρότερες κακουχίες που τους επέβαλε αυτός ο μύθος του Διαφωτισμού, όπως οι "αιώνιοι πόλεμοι" της Αμερικής που σκότωσαν εκατομμύρια ανθρώπους, κατέληξαν τώρα συλλογικά στο συμπέρασμα ότι αυτός ο δυτικός "μύθος", που στην αρχή φαινόταν να υπόσχεται έναν "νέο κόσμο", αλλά τόσο συχνά κατέληγε άσχημα, δεν "κάνει" πια.

 Κάποιοι θα υποστήριζαν, και το κάνουν, ότι ο αμερικανικός ή ο ευρωπαϊκός "φιλελεύθερος" ανθρωπισμός του Διαφωτισμού, με τις υποτιθέμενες "καλές προθέσεις" του, δεν έχει καμία σχέση με τον Ιακωβινισμό ή τον τροτσκιστικό μπολσεβικισμό.

Όμως, στην πράξη, και οι δύο μοιάζουν αποφασιστικά: Είναι κοσμικές εκδοχές της αδυσώπητης πορείας προς μια ουτοπική, λυτρωτική πορεία μιας ελαττωματικής ανθρωπότητας. Ωστόσο, οι περισσότεροι πολιτισμοί δεν δέχονται ότι η ιστορία δεν είναι καθόλου γραμμική.

Παρ' όλα αυτά, προς το τέλος του 20ού αιώνα (και μερικές φορές, σε ορισμένες κοινωνίες, νωρίτερα), εμφανίστηκε (για να δανειστώ μια φράση του Frank Kermode) αυτή η "αίσθηση ενός τέλους".

Οι φιλελεύθερες ορθοδοξίες είχαν περιπέσει σε ριζική αυτοαμφισβήτηση. Και σε όλο τον κόσμο, κινήματα (ενίοτε συγκεκαλυμμένα), είχαν αρχίσει να παρατάσσονται ενάντια στην πολιτική και οικονομική επιβολή (μιας ποικιλίας) υβριδικών, κυριολεκτικών, επιστημονικών ορθολογισμών (π.χ. στη Ρωσία και τη Γερμανία). Άλλες κοινωνίες ξαφνικά απλά πήδηξαν σε άγνωστα μέλλοντα (Ιράν).

Όλα ήταν συμπτώματα που υποδηλώνουν την πρόβλεψη του Φουκουγιάμα ότι η "απαρχή συνειδητοποίησης" στον Homo Economicus, της δικής του "κούφιας" ύπαρξης, θα οδηγούσε τελικά τους ανθρώπους σε εξέγερση.

Οι δυτικές ελίτ τόσο κατακεραυνώνουν όσο και προσπαθούν να σπάσουν κάθε σημάδι "λαϊκισμού" και "αντι-φιλελευθερισμού". Γιατί; Επειδή "οσμίζονται" (και φοβούνται) σε αυτά, τις αποχρώσεις των παλαιών πλουραλιστικών αξιών που ξαναεπιβεβαιώνονται και που νόμιζαν ότι έχουν κατασταλεί προ πολλού, μέσω του ορθολογισμού του Διαφωτισμού και της εκκοσμίκευσης.

Αυτές οι ελίτ μπορεί να έχουν δίκιο στην αγωνία τους: Η σκόπιμη διάλυση κάθε εξωτερικού κανόνα, πέρα από την πολιτική συμμόρφωση, που θα μπορούσε να καθοδηγεί το άτομο στη ζωή και τις πράξεις του, και η αναγκαστική έξωση του ατόμου από κάθε μορφή δομής (κοινοτική, κοινωνική, θρησκευτική, οικογενειακή), έχει καταστήσει σχεδόν αναπόφευκτη μια "επιστροφή" σε αυτό που ήταν πάντα λανθάνων, αν και μισοξεχασμένο.

Αυτό που συμβαίνει αντιπροσωπεύει μια παγκόσμια "επιστροφή" στις παλιές "αποθήκες" αξιών (Ορθοδοξία, Ταοϊσμός, Σιϊσμός κ.ά.) - μια σιωπηλή θρησκευτικότητα- μια "επιστροφή" στο να είναι κανείς ξανά "μέσα και από" τον κόσμο. Πρόκειται για αποθήκες που έχουν επιμείνει- οι θεμελιώδεις μύθοι τους και η έννοια της κοσμικής "τάξης" (maat) εξακολουθούν να στροβιλίζονται στα βαθύτερα επίπεδα του συλλογικού ασυνείδητου.

Αυτά τα θραύσματα ζουν, μιλώντας σε Αλήθειες που βρίσκονται κρυμμένες στις κορυφές του μύθου και όχι σε ανταγωνιστικά επιχειρήματα. Δεν είναι "Αλήθειες" με τη δυτική έννοια της "αντικειμενικής" αλήθειας, ωστόσο έχουν αντιπροσωπεύσει τις ίδιες τις κορυφές της ανθρώπινης διορατικότητας.

Αυτή η "επιστροφή", τουλάχιστον σε ένα μεγάλο μέρος της, βρίσκεται στη ρίζα της επερχόμενης παγκόσμιας τάξης κυρίαρχων πολιτισμών-κρατών. Βλέπουμε τους Ρώσους να στρέφονται στην Ορθοδοξία για να δώσουν ζωτικότητα και κατευθυντικότητα στην κοινωνία. Βλέπουμε το ίδιο στην Ινδία, την Κίνα και σε μεγάλο μέρος του κόσμου. Η άλλη πτυχή είναι ότι όταν κοιτάζουν προς τη Δύση, αυτά τα κράτη βλέπουν αποσύνθεση και υποβάθμιση  (👍)

Ήταν το 2012 όταν ο όρος "Εκπολιτιστικά Κράτη" άρχισε να χρησιμοποιείται ευρύτερα σε σχέση με μια νέα παγκόσμια τάξη που ξεδιπλώνεται. Σηματοδότησε το τέλος της αντίληψης ότι η (δυτική) νεωτερικότητα (με την έννοια της συμμετοχής στους καρπούς της τεχνολογικής προόδου) επέβαλε την κλειδωμένη δυτικοποίηση. Σηματοδότησε επίσης το τέλος της διπολικής οπτικής: Πρόσφατα, όταν ρωτήθηκε "με ποιανού το μέρος είσαι" σε σχέση με την Ουκρανία, ο Ινδός υπουργός Εξωτερικών απλώς απάντησε ότι "ήταν καιρός για την Ευρώπη να κατανοήσει ότι τα προβλήματά της δεν είναι προβλήματα του κόσμου": "Είμαστε με τη δική μας πλευρά", είπε κατηγορηματικά.

Αυτή η τάση προς έναν πολυπολικό κόσμο αποτελεί ανάθεμα για το "κατεστημένο" της εξωτερικής πολιτικής της Ουάσινγκτον. Μια ετεροδοξία που επαναπροσδιορίζει τις παραδοσιακές αξίες ακριβώς ως τον δρόμο για την επανακυριαρχία ενός συγκεκριμένου λαού απειλεί θανάσιμα την τάξη που βασίζεται σε κανόνες.

Ο πολιτικός φιλόσοφος Alasdair MacIntyre, στο Μετά την Αρετή (1981), προτείνει ότι η επαναπροσέγγιση δεν αφορά μόνο την κυριαρχία. Είναι ακριβώς η πολιτισμική αφήγηση που παρέχει μια καλύτερη εξήγηση στην ενότητα μιας ανθρώπινης ζωής. Οι ατομικές ιστορίες ζωής των μελών μιας κοινότητας περιπλέκονται και διαπλέκονται. Και η περιπλοκή των ιστοριών μας ξεχειλίζει για να σχηματίσει το υφάδι και την ύφανση της κοινοτικής ζωής. Η τελευταία δεν μπορεί ποτέ να είναι μια ενιαία συνείδηση που παράγεται αφηρημένα και επιβάλλεται από μια κεντρική εντολή.

Το θέμα εδώ είναι πως.. είναι η πολιτισμική παράδοση και μόνο, και οι ηθικές της ιστορίες, που παρέχουν πλαίσιο σε όρους όπως το καλό και η δικαιοσύνη και η εκπλήρωση (telos). "Ελλείψει παραδόσεων, η ηθική συζήτηση είναι εκτός κλίματος- και γίνεται ένα θέατρο ψευδαισθήσεων στο οποίο η απλή αγανάκτηση και η απλή διαμαρτυρία καταλαμβάνουν την κεντρική σκηνή", έγραψε ο MacIntyre.

Πράγμα που φέρνει σε ανθρώπους σαν εμάς που ζούμε στη Δύση - που ποτέ δεν αισθάνθηκαν εσωτερικά ότι ανήκουν σ' αυτόν τον σύγχρονο κόσμο, αλλά ότι ανήκουν κατά κάποιον τρόπο σ' έναν διαφορετικό κόσμο - μια πολύ διαφορετική οντολογική βάση.

Αυτό που κατέχουμε σήμερα στη Δύση, υποστηρίζει ο MacIntyre, δεν είναι τίποτε περισσότερο από απλά θραύσματα μιας παλαιότερης παράδοσης (μιας ηρωικής κοινωνίας). Αλλά προφανώς, αυτά τα θραύσματα είναι απλώς πολύ αραιά, αφού ο ηθικός μας λόγος που εξακολουθεί να χρησιμοποιεί όρους όπως το καλό, η δικαιοσύνη και το καθήκον, έχει ωστόσο στερηθεί το πλαίσιο που θα έκανε τους όρους αυτούς κατανοητούς. Με άλλα λόγια, θέτει την αρετή του ηρωικού ομηρικού κόσμου.. εκτός της εμβέλειας μιας συλλογικής Δύσης.

Παρ' όλα αυτά, κάτω από το παλίμψηστο των ποικίλων ευρωπαϊκών στρατοπέδων διαμαρτυρίας, βλέπουμε υποψίες ανάκαμψης να ξεπροβάλλουν πίσω από τα ερείπια: παλιές αξίες, παλαιότερες κοινωνικές μορφές επιστρέφουν σε μια νέα, γόνιμη μορφή. Οι περισσότεροι από τους σημερινούς "δυσαρεστημένους" δεν το αντιλαμβάνονται αυτό και ίσως ποτέ δεν ασχοληθούν σοβαρά με τα βαθύτερα στρώματα της ιστορίας της σκέψης ή με εκείνο το "άλλο" όραμα από το οποίο προέρχονται.

Αλλά δεν είναι αυτό το θέμα, γιατί ακόμη και καθώς τα φύλλα του δυτικού πολιτισμού πέφτουν στο έδαφος, οι σπόροι τοποθετούνται στη συλλογική μας ψυχή.

Ένα "στρώμα" ζει, βαθιά μέσα μας - και αναδύεται, (ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης), για να αμφισβητήσει το "ποιοι νομίζουμε ότι είμαστε" και να μας θέσει μια "επιλογή ζωής". Μας κατευθύνει στη διακλάδωση του δρόμου. Εν ολίγοις, δεν πρόκειται για "επιστροφή στο παρελθόν", αλλά για τη σύνδεσή μας με σχεδόν χαμένες αναμνήσεις που ξαφνικά παίρνουν νέα φλόγα από γκρίζα, σκονισμένα κάρβουνα, καθώς ο φρέσκος αέρας τις διαπερνά.

strategic-culture.org