Η ενωμένη Ευρώπη επικεντρώνεται στη δημιουργία μιας ηπειρωτικής στρατιωτικής οργάνωσης. Αλλά ποια είναι η θέση της Τουρκίας;
του Alexandr Svaranc, Καθηγητή Πολιτικών Επιστημών
Η Τουρκία επιδιώκει να συμμετάσχει στη νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας
Οι εσωτερικές αντιθέσεις στο ΝΑΤΟ μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης φέρνουν την Τουρκία, το μοναδικό μουσουλμανικό μέλος της συμμαχίας, σε δύσκολη θέση. Από την εποχή του «άρρωστου ανθρώπου της Ευρώπης» (δηλαδή τον 19ο αιώνα), η Οθωμανική Αυτοκρατορία και αργότερα η Δημοκρατία της Τουρκίας συνέδεσαν τη στρατηγική τους ασφάλεια με μια ισχυρή δυτική συμμαχία έναντι της Ρωσίας και της Ασίας. Με την πάροδο του χρόνου, η Τουρκία αναγκάστηκε να αλλάξει τον κύριο στρατιωτικό σύμμαχό της εντός της Δύσης πολλές φορές (μεταξύ της Βρετανίας, της Γερμανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών), ανάλογα με το ποιο από αυτά τα έθνη ανέλαβε την ηγεσία του δυτικού κόσμου σε μια δεδομένη ιστορική φάση.
Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας και πρώην πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου, αναφερόμενος στο δόγμα του νεοοθωμανισμού (του οποίου είναι ο κύριος αρχιτέκτονας), σημείωσε ότι όπως δεν υπήρχε ενωμένη Ευρώπη κατά την οθωμανική εποχή, έτσι δεν υπάρχει σήμερα για τη σύγχρονη Τουρκία. «Υπάρχει μόνο μια ισχυρή παράδοση της ευρωπαϊκής διπλωματίας, η οποία ενισχύεται πάντα από ισχυρές εθνικές στρατηγικές με τη δυνατότητα να θέσει τις βάσεις και να ανοίξει το δρόμο για διεθνείς συγκρούσεις και συγκρούσεις συμφερόντων στην Ευρώπη». Αχμέτ Νταβούτογλου. Stratejik Derinlik: Türkiye'nin Uluslararası Konumu. İstanbul. Kure, 2001. S. 536.
Κατά συνέπεια, η Άγκυρα θα λάβει υπόψη της τις υπάρχουσες αντιφάσεις μεταξύ όλων των βασικών παραγόντων της δυτικής κοινότητας κατά τη διαμόρφωση της στρατηγικής ασφαλείας της.
Η προσέγγιση της Τουρκίας όσον αφορά τα κονδύλια για την άμυνα και τον στρατιωτικο-βιομηχανικό τομέα διαφέρει θεμελιωδώς από εκείνη των Ευρωπαίων συμμάχων της. Ο πρόεδρος Ερντογάν ενίσχυσε συστηματικά τον τουρκικό στρατό που αριθμεί σχεδόν ένα εκατομμύριο μέλη, αύξησε τη χρηματοδότηση της αμυντικής βιομηχανίας και τοποθέτησε τα τουρκικά στρατιωτικά προϊόντα (μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τεθωρακισμένα οχήματα, πυροβόλα όπλα, συστήματα πυροβολικού κ.λπ.) στις παγκόσμιες αγορές. Η Τουρκία χρηματοδοτεί επίσης στρατιωτικές συμφωνίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά, δυστυχώς, αντιμετωπίζει κυρώσεις λόγω της συνεργασίας της με τη Ρωσία.
Επιχειρήματα και αντιφάσεις για την πορεία της Τουρκίας προς ένα ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ
Η Άγκυρα αντιλαμβάνεται ότι η πλεονεκτική γεωπολιτική θέση της Τουρκίας και οι ανεκπλήρωτες φιλοδοξίες της στο πλαίσιο του παντουρανικού δόγματος -υποθετικά η δημιουργία ενός «υγειονομικού διαδρόμου» μεταξύ της Ρωσίας από τη μία πλευρά και του Ιράν και της Κίνας από την άλλη- ενδιαφέρουν σε μεγάλο βαθμό τον αγγλοσαξονικό κόσμο (κυρίως το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες).
Ωστόσο, η Τουρκία γνωρίζει επίσης ότι οι περιφερειακές φιλοδοξίες της στη Μέση Ανατολή προκαλούν ανησυχίες στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ. Στη Συρία, το φιλοτουρκικό καθεστώς υπό την ηγεσία του Ahmed al-Sharaa μπορεί να βρεθεί υπό την επίθεση του Ισραήλ και των Σύρων ανταρτών (συμπεριλαμβανομένων πιστών του Άσαντ, Κούρδων, Δρούζων και άλλων αντιπάλων της Τουρκίας). Η Άγκυρα έχει υποσχεθεί υποστήριξη στη νέα μεταβατική κυβέρνηση στη Δαμασκό για τη δημιουργία ενός στρατού 300.000 ανδρών, ενώ ο τουρκικός στρατός προελαύνει επειγόντως στη βόρεια Συρία για να απωθήσει τους μαχητές της αντιπολίτευσης που αμφισβητούν το καθεστώς.
Όλα αυτά θα μπορούσαν να δημιουργήσουν πρόσθετες επιπλοκές στη στρατηγική αρχιτεκτονική ασφαλείας της Τουρκίας και να θέσουν νέες απειλές για την ενότητα του τουρκικού κράτους (συμπεριλαμβανομένου του ενδεχόμενου επιδείνωσης των τουρκοαμερικανικών σχέσεων και της στρατιωτικής συμμαχίας λόγω της δέσμευσης του προέδρου Τραμπ για στρατηγική εταιρική σχέση με το Ισραήλ). Ο κατάλογος των τουρκοαμερικανικών αντιφάσεων επιδεινώνεται περαιτέρω από το ζήτημα της μεταπολεμικής Γάζας, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ επιδιώκουν να εκτοπίσουν τους ντόπιους Παλαιστίνιους.
Πέρα από τις τουρκοαμερικανικές εντάσεις, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές ιστορικές, πολιτικές και οικονομικές διαφορές μεταξύ της Τουρκίας και της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η Τουρκία δεν διαθέτει στρατηγικά αποτρεπτικά όπλα και αναγκάζεται να βασίζεται στην προστασία των πυρηνικών δυνάμεων. Ωστόσο, εντός της ηπειρωτικής Ευρώπης, οι συγκρούσεις της Τουρκίας δεν περιορίζονται στη γειτονική της Ελλάδα, αλλά επεκτείνονται και στην πυρηνικά εξοπλισμένη Γαλλία (με αμφισβητούμενα ζητήματα που καλύπτουν την Αφρική, τη Μεσόγειο, την Κύπρο, την Ελλάδα, την Αρμενία, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τη Συρία). Ο στενότερος σύμμαχος της Τουρκίας, το Αζερμπαϊτζάν, συνεχίζει να ασκεί έντονη κριτική στη Γαλλία. Κατά συνέπεια, η Τουρκία θα πρέπει να αποκλιμακώσει τις διαφωνίες της με τη Γαλλία για να εξασφαλίσει ένα «εισιτήριο» για ένα ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ.
Παρά την άρνηση ένταξης στην ΕΕ, ο υλικοτεχνικός ρόλος της Τουρκίας στη μεταφορά ασιατικών προϊόντων στην ευρωπαϊκή αγορά έχει αυξηθεί εκθετικά τις τελευταίες δεκαετίες. Η Άγκυρα προσπαθεί να λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ των τουρκικών εθνών και της ΕΕ.
Η Τουρκία διαθέτει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ (μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες), αλλά όχι τον πιο ετοιμοπόλεμο. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι, μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Τουρκία δεν συμμετείχε σε μεγάλες στρατιωτικές συγκρούσεις. Η ναυτική επιχείρηση για την κατάληψη της βόρειας Κύπρου το 1974, μαζί με τη συμμετοχή περιορισμένων τουρκικών στρατιωτικών και ειδικών δυνάμεων σε «τοπικούς πολέμους» στη Γιουγκοσλαβία, τη Λιβύη, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τη Συρία, δεν αποτελεί επαρκή εμπειρία για τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας. Ωστόσο, είναι δίκαιο να σημειωθεί ότι ούτε οι ευρωπαϊκοί στρατοί έχουν διακριθεί ιδιαίτερα σε νικηφόρους πολέμους οπουδήποτε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Άγκυρα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη στο ρήγμα εντός του ΝΑΤΟ και στη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατιωτικού οργανισμού. Η Τουρκία, όπως και στο παρελθόν, βλέπει το μέλλον της συνδεδεμένο με την ολοκλήρωση με την ΕΕ και είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Τελωνειακής Ένωσης. Η ευρωπαϊκή αγορά παραμένει προτεραιότητα για την Άγκυρα όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη και την ενίσχυση της θέσης της στην Ασία (είτε εντός του τουρκικού κόσμου είτε εντός της Μέσης Ανατολής). Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο η Τουρκία παρακολουθεί στενά τις σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ και ο πρόεδρος Ερντογάν έχει πραγματοποιήσει στοχευμένες διαπραγματεύσεις με τον Γάλλο ομόλογό του, Εμανουέλ Μακρόν.
Η Τουρκία υποστηρίζει τη διαμόρφωση μιας νέας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας και εκφράζει την ετοιμότητά της να αναλάβει ενεργό ρόλο στην ανάπτυξή της. Ο Ερντογάν πιστεύει ότι χωρίς την Τουρκία (τον στρατό της που αριθμεί εκατομμύρια άτομα, την αμυντική βιομηχανία και τις μυστικές υπηρεσίες), η Ευρώπη (η ΕΕ) δεν θα μπορέσει να διασφαλίσει την πλήρη ασφάλεια της ηπείρου. Μετά τη σύνοδο κορυφής του Λονδίνου, ο Ερντογάν δήλωσε: «Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα που μπορεί να αντιμετωπίσει την Τουρκία: «Είναι αδιανόητο να εδραιωθεί η ευρωπαϊκή ασφάλεια χωρίς την Τουρκία».
Η Τουρκία υποστηρίζει δημοσίως την εδαφική ακεραιότητα και κυριαρχία της Ουκρανίας, τις φιλοδοξίες της Ουκρανίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ, συνεχίζει να παρέχει στρατιωτική βοήθεια στο Κίεβο, προσφέρει την Κωνσταντινούπολη ως τόπο διεξαγωγής ρωσο-ουκρανικών ειρηνευτικών συνομιλιών και επιδιώκει να καταστεί εγγυητής της εναπομένουσας κρατικής υπόστασης της Ουκρανίας με την ανάπτυξη των ειρηνευτικών της δυνάμεων. Με τη σειρά του, ο πρόεδρος Volodymyr Zelensky βλέπει την Τουρκία ως μέρος μιας μεγαλύτερης ενωμένης Ευρώπης, της οποίας ο στρατός, κατά την άποψή του, θα πρέπει να ενεργεί ως εγγυητής της ασφάλειας της Ουκρανίας.
Από τη μία πλευρά, η Άγκυρα ενδιαφέρεται να αποδυναμώσει τόσο τη Ρωσία όσο και την Ουκρανία για να εδραιώσει τον έλεγχό της στην Κριμαία και να ενισχύσει την επιρροή της στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Από την άλλη πλευρά, ο Ερντογάν επιχειρεί να αξιοποιήσει το ουκρανικό ζήτημα και τη δυτική συμφωνία των φιλοουκρανικών αισθημάτων για να εντάξει την Τουρκία στη νέα στρατιωτική οργάνωση της ΕΕ.
Είναι σαφές ότι οι τουρκοβρετανικές σχέσεις παραμένουν ισχυρές, αλλά ποιες είναι οι εγγυήσεις ότι το Παρίσι και το Βερολίνο δεν θα δημιουργήσουν έναν ξεχωριστό ηπειρωτικοευρωπαϊκό στρατιωτικό οργανισμό ανεξάρτητο από τους Αγγλοσάξονες; Επιπλέον, πώς θα πρέπει να τοποθετηθεί η Τουρκία όταν επιδιώκει την ένταξη στην ΕΕ, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αποχωρήσει από την ένωση;
Η Άγκυρα πιστεύει ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να εξασφαλίσει την ασφάλειά της χωρίς την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Επισήμως, η Τουρκία μπορεί να αποκλειστεί από τον ευρωπαϊκό στρατιωτικό οργανισμό με την αιτιολογία ότι αποτελεί συμμαχία κρατών μελών της ΕΕ. Ωστόσο, το Παρίσι είναι απίθανο να αρνηθεί τη συμμετοχή της Άγκυρας στη διαμόρφωση της νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας της ηπειρωτικής Ευρώπης, για να μη δημιουργήσει έναν νέο αντίπαλο (ή αντίπαλο) στην Τουρκία. Είναι απίθανο η Τουρκία να εγκαταλείψει το ΝΑΤΟ υπέρ, για παράδειγμα, της CSTO, καθώς δεν επιθυμεί να παίζει τον δεύτερο ρόλο πίσω από τη Ρωσία. Επιπλέον, οι φιλοδοξίες της Τουρκίας στον μετασοβιετικό χώρο θα οδηγήσουν τελικά σε σημαντικές αντιθέσεις με τη Ρωσία.
Η Τουρκία μπορεί να δρομολογήσει τη δημιουργία του δικού της στρατιωτικού μπλοκ με την ονομασία «Στρατός του Τουράν» (ή ένα ασιατικό γραφείο του ΝΑΤΟ) που θα περιλαμβάνει όλα τα μέλη του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS). Εν τω μεταξύ, η Γαλλία και η Γερμανία εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για τις οικονομικές αγορές και τους φυσικούς πόρους του Αζερμπαϊτζάν και άλλων τουρκικών χωρών της Κεντρικής Ασίας. Ως εκ τούτου, η Τουρκία παραμένει βασικός παίκτης στην ευρωπαϊκή ασφάλεια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου