Fraport: η αποικιοκρατική σύμβαση (επεκταμένο/ολοκληρωμένο 5&6/10/2017)

του Θοδωρή Αθανασιάδη

                                                                         (φωτο: ο αεροδιάδρομος της Μυκόνου)

Προς το τέλος της 3ης από τις 5 ενότητες του εκπληκτικού αυτού άρθρου, μας λέει ο αρθρογράφος: "Ξέρω ότι τέτοιου είδους κείμενα είναι κουραστικά, οπότε κάπου εδώ σταματώ για σήμερα". Και αυτό είναι το μόνο σημείο στο κείμενο, στο οποίο δεν συμφωνώ μαζί του... γιατί... οι λεπτομέρειες που περιέχονται στο άρθρο είναι ανατριχιαστικές!


Τις προάλλες, ο Der Spiegel αποκάλυψε ότι η γερμανική εταιρεια Fraport, στην οποία έχουμε παραχωρήσει 14 περιφερειακά αεροδρόμια για τριάντα χρόνια, διεκδικεί από το ελληνικό δημόσιο αποζημίωση 70 εκατ. ευρώ επειδή διαπίστωσε ότι στα παραχωρημένα αεροδρόμια υπάρχουν μεγάλες φθορές. Μεταξύ άλλων, η Fraport σημειώνει ότι κατέγραψε 12.200 καμμένες λάμπες, 1.287 χαλασμένους πυροσβεστήρες, 81 ελαττωματικά κλιματιστικά, εκατοντάδες σπασμένες πόρτες κλπ.

Όλα αυτά ακούγονται παράδοξα στ' αφτιά οποιουδήποτε λογικού ανθρώπου. Υποτίθεται ότι εμείς βγάλαμε τα αεροδρόμια στο σφυρί, εμφανίστηκαν κάποιοι επίδοξοι αγοραστές, εξέτασαν το πωλούμενο εμπόρευμα, το αποτίμησαν, έκαναν τις προσφορές τους και, εν τέλει, το πήρε εκείνος που έδωσε τα περισσότερα. Έτσι γίνονται οι αγοραπωλησίες σε όλον τον κόσμο: ο αγοραστής εξετάζει το πωλούμενο αντικείμενο πριν συμφωνήσει να το αγοράσει. Δεν δίνει πρώτα 1,2 δισ. και μετά διεκδικεί αποζημιώσεις 70 εκατομμυρίων, δηλαδή σχεδόν μιάμιση φορά τα λεφτά που πήραμε από την πώληση των σιδηροδρόμων!

Ηρεμήστε. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μια κοινή αγοραπωλησία, άρα δεν έχει χώρο η κοινή λογική. Εδώ μιλάμε για... μεταρρυθμίσεις. Οι άνθρωποι της Fraport δεν είναι ηλίθιοι. Δεν εξέτασαν το πωλούμενο αντικείμενο διότι δεν είχαν λόγο να το κάνουν! Υπέγραψαν με το ελληνικό δημόσιο μια σύμβαση 997 σελίδων (μαζί με τα παραρτήματα), βάσει της οποίας... Αλλά καλύτερα να δούμε αυτή την περίφημη σύμβαση βήμα-βήμα, ώστε να καταλάβουμε απολύτως για ποιο πράγμα μιλάμε.

Κατ' αρχάς, να ξεκαθαρίσουμε ότι ναι μεν η κυβέρνηση ΣυΡιζΑ υπέγραψε την τελική παραχώρηση των δεκατεσσάρων αεροδρομίων, πλην όμως το ξεπούλημα είχε δρομολογηθεί από το 2011 και οι λεπτομέρειές του είχαν επεξεργαστεί από όλες τις κυβερνήσεις της μνημονιακής περιόδου. Βεβαίως, δεν απαλλάσσουμε την αριστερή μας κυβέρνηση από το άγος τού ξεπουλήματος αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αποδεχόμαστε την εμφάνιση τόσο της Νέας Δημοκρατίας όσο και του ΠαΣοΚ σε ρόλο τιμητών και υπερασπιστών τού δημοσίου συμφέροντος.

Ας δούμε, λοιπόν, βήμα-βήμα την περίφημη αυτή σύμβαση, την οποία μπορεί ο αναγνώστης να διαβάσει με τα ίδια του τα μάτια καθώς είναι δημοσιευμένη στο Scribd. Μέχρι να τελειώσουμε, είμαι σίγουρος ότι θα γίνει κατανοητό γιατί χρησιμοποιώ τον όρο "ξεπούλημα" σε τέτοιες συμβάσεις.

Αθήνα, 14/12/2015: Δημήτρης Κοπελούζος (πρόεδρος της οφσόρ Copelouzos Group), Στέργιος Πιτσιόρλας
(πρόεδρος ΤΑΙΠΕΔ), Αλεξάντερ Τσίνελ και Μάρτιν Γκλοκ (αντιπρόεδροι της Φράπορτ) υπογράφουν.

(Α) "Κατά την ημερομηνία έναρξης του κυρωτικού νόμου, ο παραχωρησιούχος (σ.σ.: Fraport) θα απαλλαγεί από κάθε υποχρέωση που απορρέει από οποιονδήποτε νόμο για την καταβολή τελών ή φόρων σε οποιαδήποτε δημοτική ή τοπική αρχή για τις υπηρεσίες κοινής ωφελείας που αποτελούν το αντικείμενο των εν λόγω τελών ή φόρων (...) συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, των υπηρεσιών φωτισμού, ασφαλείας, καθαρισμού, αποκομιδής απορριμάτων και αποχέτευσης (...)" [σελ. 92 § 5.2.1, εδάφιο ιβ].

Σε απλά ελληνικά: οι δήμοι θα φροντίζουν να υπάρχει επαρκής φωτισμός από και προς το κάθε αεροδρόμιο, θα μαζεύουν τα σκουπίδια του, θα διατηρούν σε καλή κατάσταση τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσής του κλπ αλλά δεν θα μπορούν να χρεώσουν ούτε δεκάρα την Fraport για αυτές τις υπηρεσίες που θα της παρέχουν. Με άλλα λόγια: η τοπική κοινωνία όχι απλώς δεν θα έχει κανένα έσοδο από το διπλανό της αεροδρόμιο αλλά θα επιβαρύνεται και με το κόστος των υπηρεσιών κοινής ωφελείας που είναι υποχρεωμένη να του παρέχει.


(Β) "Ο παραχωρησιούχος θα είναι ελεύθερος να ορίσει οποιαδήποτε Μη Αεροναυτικά Τέλη και Μη Ρυθμιζόμενα Αεροναυτικά Τέλη. Το Δημόσιο και ο Παραχωρητής (σ.σ.: ΤΑΙΠΕΔ) θα διασφαλίζουν ώστε κανένας Κρατικός Χρήστης, Κρατική Αρχή ή Αρμόδια Αρχή να μη παρεμβαίνει στην δυνατότητα του παραχωρησιούχου να ορίσει τυχόν Αεροναυτικά Τέλη η Μη Αεροναυτικά Τέλη..." [σελ. 206 § 28.5].

Ενδιαφέρον! Μέχρι τώρα, τα αεροδρόμια επέβαλαν τέλη υπέρπτησης, προσγείωσης και στάθμευσης, συν το περίφημο "σπατόσημο". Εννοείται ότι οι αεροπορικές εταιρείες ενσωμάτωναν όλα αυτά τα τέλη στα τιμολόγιά τους, μετακυλίοντάς τα στον καταναλωτή. Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η Fraport είναι πλέον ελεύθερη να επιβάλει όποιο καινούργιο τέλος επιθυμεί, χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε δυνατότητα παρέμβασης από οποιαδήποτε κρατική ή αρμόδια αρχή. Στην σελίδα 58 της σύμβασης αναφέρονται μερικά τέτοια καινούργια τέλη, όπως τέλη ασφαλείας, τέλη επιβατών και τέλη φωτισμού.

Εδώ αξίζει τον κόπο να κάνουμε μια μικρή παρατήρηση. Η σύμβαση προβλέπει την επιβολή π.χ. τελών φωτισμού και όχι την μετακύλιση του κόστους φωτισμού στους καταναλωτές. Κατ' επέκταση, η Fraport έχει δικαίωμα να εισπράττει ως τέλη φωτισμού ποσά μεγαλύτερα του πραγματικού σχετικού κόστους της. Το ίδιο μπορεί να κάνει και με το κόστος ασφαλείας των αεροδρομίων ή με ό,τι άλλο θέλει. Για παράδειγμα, σήμερα η Fraport χρεώνει κάθε επιβάτη με 1,5 ευρώ για τον έλεγχο που κάνουν οι σεκιουριτάδες στις χειραποσκευές του, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε σεκιουριτάς βγάζει το μεροκάματό του ελέγχοντας 25 ή -το πολύ- 30 επιβάτες. Μαντέψτε πόσους επιβάτες ελέγχει κάθε σεκιουριτάς στην βάρδια του...


(Γ) "Προς αποφυγή αμφιβολιών, ο παραχωρησιούχος (...), ως μη δικαιούχος εμπράγματου δικαιώματος στις περιοχές παραχώρησης, δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του νόμου 4223/2013, όπως ισχύει, ή οποιουδήποτε άλλου νόμου με παρόμοιο αποτέλεσμα και δεν υποχρεούται φόρων ή δασμών ακίνητης περιουσίας (ειδικών ή συγκεντρωτικών) αναφορικά με οποιοδήποτε περιφερειακό αεροδρόμιο" [σελ. 279-280, § 43.1.9].

Και για όποιον δεν κατάλαβε, η Fraport απαλλάσεται από τον ΕνΦΙΑ αλλά και από οποιονδήποτε άλλο φόρο επιβάλλεται ή πρόκειται να επιβληθεί στην ακίνητη περιουσία. Η αιτιολόγηση απλή: η Fraport δεν έχει κανένα εμπράγματο δικαίωμα σε ακίνητο.

Αμέσως μετά την υπογραφή της σύμβασης. Δημήτρης και Χρήστος Κοπελούζος (άκρη δεξιά) γελούν και οι γερμανοί
χαμογελούν αλλά ο πρόεδρος του ΤΑΙΠΕΔ παραμένει σκυθρωπός (πίσω του ο αντιπρόεδρος Αντώνης Λεούσης).

Εδώ πρέπει να ανοίξουμε μια μεγάλη παρένθεση. Πρώτα-πρώτα, ας ρίξουμε μια ματιά στον Ν.4223/2013, στο πρώτο άρθρο του οποίου ορίζεται το αντικείμενο του ΕνΦΙΑ, δηλαδή το πού επιβάλλεται αυτός ο φόρος. Εκεί διαβάζουμε ότι "εξαιρετικά, επιβάλλεται και στο δικαίωμα νομής ή οιονεί νομής". Το ερώτημα είναι αν η Fraport έχει δικαιώματα νομής στα 14 αεροδρόμια ή όχι. Να το ψάξουμε λίγο;
- (Ι) Σύμφωνα με την 1798/2009 απόφαση του Αρείου Πάγου, "ως πράξεις νομής, όταν πρόκειται για ακίνητο, θεωρούνται, μεταξύ άλλων, η επίσκεψη, η επίβλεψη και εποπτεία τούτου και των ορίων του από τυχόν καταπατήσεις, ο καθαρισμός αυτού ως και οι καταμετρήσεις και η σύνταξη διαγραμμάτων".
- (ΙΙ) Σύμφωνα με την 3016/2010 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, "για την απόκτηση της νομής επί πράγματος απαιτείται αφενός μεν βούληση του αποκτώντος να εξουσιάζει το πράγμα ως κύριος αφετέρου δε φυσική εξουσία στο πράγμα. Η ταυτόχρονη κατά κανόνα συνύπαρξη των στοιχείων αυτών, είναι δημιουργική του μη εμπραγμάτου δικαιώματος της νομής. Η διάνοια κυρίου συνίσταται στην πρόθεση του κατέχοντος να κατέχει και εξουσιάζει το πράγμα κατά τρόπο διαρκή, απεριόριστο και αποκλειστικά. Εκδηλώνεται δε με πράξεις επί του πράγματος που αρμόζουν στον κύριο αυτού".
- (ΙΙΙ) Από την συνδυασμένη ερμηνεία των διατάξεων περί νομής του Αστικού Κώδικα (άρθρα 974 κ.ε.), ως οιονεί νομή νοείται η μερική εξουσίαση ενός πράγματος, η οποία εκτείνεται σε μερικές μόνο χρησιμότητές του, ασκείται δε από τον δικαιούχο με τον τρόπο που θα την ασκούσε αν είχε πλήρες εμπράγματο δικαίωμα.
- (ΙV) Σύμφωνα με την παράγραφο 4.1 της σύμβασης (σελ. 68), παραχωρούνται στην Fraport: (α) το αποκλειστικό δικαίωμα επιβολής και είσπραξης αερολιμενικών τελών, (β) το δικαίωμα εμπορικής εκμετάλλευσης των υπηρεσιών αεροδρομίου και (γ) κάθε άλλη δραστηριότητα που θα αποσκοπεί στην αύξηση των εσόδων από τα αεροδρόμια, αρκεί να ενημερώνεται γι' αυτές το ελληνικό δημόσιο.

Καταλήξατε σε συμπέρασμα; Είναι η Fraport νομέας ή οιονεί νομέας και, επομένως, υπόκειται σε ΕνΦΙΑ ή όχι; Επιτρέψτε μου, να μη διατυπώσω προσωπική άποψη. Οικονομικά σπούδασα και δεν θέλω να παραστήσω τον νομικό ή, έστω, κάποιον εξυπνότερο από εκείνους που δούλεψαν την εν λόγω σύμβαση σε όλες τις νομικές λεπτομέρειές της. Θα ήθελα, όμως, να ακούσω την άποψη κάποιου νομικού.




(Δ) Στην αρχή της σύμβασης παρατίθεται μια εκτενής κατάσταση όρων και ορισμών, το περιεχόμενο των οποίων διασαφηνίζεται ώστε να μη δημιουργούνται ασάφειες ή παρεξηγήσεις. Έτσι γίνεται με όλες τις συμβάσεις. Μόνο που σε τούτη την σύμβαση παρατίθενται μερικοί ορισμοί που κινούν την περιέργεια. Για παράδειγμα: "Ως Αποζημιώσιμη Μεταβολή Νομοθεσίας  νοείται: (α) μια μεροληπτική μεταβολή νομοθεσίας ή (β) μια γενική μεταβολή νομοθεσίας η οποία τίθεται σε ισχύ μετά την ημερομηνία της παρούσας σύμβασης και συνεπάγεται πρόσθετες κεφαλαιουχικές δαπάνες ή/και λειτουργικές δαπάνες" [σελ. 15].

Kαταλάβαμε τι σημαίνει "αποζημιώσιμη μεταβολή νομοθεσίας"; Αν το ελληνικό κράτος αποφασίσει στο μέλλον π.χ. την επιβολή ενός νέου τέλους, την αύξηση ενός υφιστάμενου φόρου ή την επί το αυστηρότερον τροποποίηση της περιβαλλοντικής νομθεσίας, υποχρεούται να αποζημιώσει την Fraport ως προς την μείωση κερδών που θα επιφέρουν αυτές οι μεταβολές. Όπως αναλύεται παρακάτω, "Εάν προκύψουν μεταβολές νομοθεσίας (...) οι οποίες επηρεάζουν ουσιωδώς το οφειλόμενο αντίτιμο (...) τότε οι οικονομικές επιπτώσεις (...) θα καταβληθούν από το δημόσιο προς τον παραχωρησιούχο, εάν είναι επιζήμιες για τον παραχωρησιούχο, κατά την στιγμή που ανακύπτουν ή εάν είναι επωφελείς (...) ο παραχωρησιούχος θα υποχρεούται να καταβάλει στον παραχωρητή το ποσό με το οποίο επωφελήθηκε όταν πράγματι το εισπράξει ή το εξασφαλίσει" [σελ. 271-272, § 41.3].

Αλέξης Τσίπρας προς Στέφαν Σούλτε, πρόεδρο της Fraport: "Σήμερα στέλνετε ένα σημαντικό
μήνυμα με την επένδυση του 1,234 δισ. ευρώ". Δεξιά, ο Δημήτρης Κοπελούζος.

Επίσης, αμέσως πιο κάτω, προβλέπεται ότι "εάν προκύψουν ή πρόκειται σύντομα να προκύψουν μεταβολές νομοθεσίας, τότε ο παραχωρησιούχος δικαιούται (...) απαλλαγή από την συμμόρφωση με υποχρεώσεις" αλλά και αποζημίωση για "οποιαδήποτε εκτιμώμενη μεταβολή δαπανών παραχώρησης, η οποία υπερβαίνει το ποσό που μπορεί να ανακτήσει ο παραχωρησιούχος μέσω της αύξησης των αερολιμενικών τελών" [σελ. 272-273, § 41.5].

Με απλά λόγια, η σύμβαση κάνει ό,τι μπορεί για να μηδενίσει κάθε κίνδυνο του επενδυτή. Θα μου πείτε ότι μόνο με τέτοιες συμφωνίες μπορεί να καλλιεργηθεί ευνοϊκό κλίμα για προσέλκυση επενδύσεων, διότι ο επενδυτής δεν πρέπει να κινδυνεύει να βρεθεί προ απροόπτου από μια μεταβολή της νομοθεσίας. Ας μη σχολιάσουμε τώρα ούτε το ότι τέτοιες συμφωνίες δεν γίνονται για τους ντόπιους μπακάληδες ή μικροβιοτέχνες ούτε το ότι άνευ ρίσκου δεν λέγεσαι επενδυτής αλλά ραντιέρης. Ας υποθέσουμε, όμως, ότι αύριο-μεθαύριο η κυβέρνηση αποφασίζει την αύξηση του κατώτερου μισθού (λέμε τώρα). Βάσει των παραπάνω, η Fraport δικαιούται να ζητήσει από το δημόσιο αποζημίωση ίση με το κόστος της αύξησης αυτής. Ωραίο;


(Ε) Πάμε τώρα να δούμε τι συμβαίνει με το θέμα που τις τελευταίες μέρες έχει  ξεσηκώσει σάλο, με αφορμή το δημοσίευμα του Der Spiegel, σύμφωνα με το οποίο η Fraport θα ζητήσει από το δημόσιο αποζημίωση 70 εκατ. ευρώ για καμμένες λάμπες και σπασμένες πόρτες. Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι η Fraport έχει ζητήσει αυτή την αποζημίωση από τον Απρίλιο αλλά φαίνεται ότι οι καλοί μας δημοσιογράφοι είναι καλοί μόνο στην αντιγραφή και όχι στο ρεπορτάζ.

Όντως, η Fraport ζητάει αποζημίωση ύψους 60.052.122 ευρώ (ή 74.464.631 με τον ΦΠΑ), επειδή υποχρεώθηκε να επισκευάσει ή να αντικαταστήσει φθαρμένα περιουσιακά στοιχεία που της είχαν μεταβιβαστεί. Ακούγεται παράλογο αλλά η εταιρεία απλώς ενεργοποιεί δυο συγκεκριμένες διατάξεις της σύμβασης:

(Ι) "Εάν προκύψει ζημία σε οποιοδήποτε από τα μεταβιβασθέντα περιουσιακά στοιχεία ή στις περιοχές παραχώρησης, η οποία επέρχεται μετά την ημερομηνία διαγωνισμού παραχώρησης και απαιτεί αποκατάσταση και, σε σχέση με αυτή την αποκατάσταση, ο παραχωρησιούχος έχει προσκομίσει τιμολόγια για ποσά καταβληθέντα από τον παραχωρησιούχο άνω του ενός εκατομμυρίου ευρώ συγκεντρωτικά για όλα τα περιφερειακά αεροδρόμια, τότε το δημόσιο θα αποζημιώσει τον παραχωρησιούχο για το συνολικό κόστος αυτής της αποκατάστασης όπως αποδεικνύεται από τα τιμολόγια" [σελ. 98, § 6.4.1].

(ΙΙ) "Εάν περιουσιακά στοιχεία (...) περιλαμβάνονται στο επικαιροποιημένο μητρώο κινητών περιουσιακών στοιχείων αλλά δεν είναι σε λειτουργική κατάσταση ή έχουν υποστεί σοβαρές φθορές, σε κάθε περίπτωση για λόγους που δεν δικαιολογούνται από την συνήθη χρήση, τότε το δημόσιο θα αποζημιώσει τον παραχωρησιούχο για κάθε δαπάνη που θα υποστεί για την αντικατάσταση αυτών των περιουσιακών στοιχείων" [σελ. 98-99, § 6.4.2].

Είναι σαφές, λοιπόν, ότι οι γερμανοί ξέρουν πολύ καλά τι κάνουν. Εκείνοι που δεν ξέρουν τι τους γίνεται είναι οι εκπρόσωποι του ελληνικού δημοσίου οι οποίοι υπέγραψαν τέτοια σύμβαση.

Στις 12/9/2017 ο υπουργός μεταφορών Χρήστος Σπίρτζης δήλωσε ότι "η Fraport δεν έχει δώσει
καλά δείγματα γραφής" αλλά η πρώτη-πρώτη υπογραφή στην σύμβαση είναι η δική του.
Πιο κάτω οι υπογραφές των Ευκλείδη Τσακαλώτου, Πάνου Καμμένου και Στέργιου Πιτσιόρλα.

Παρένθεση. Στο σημείο αυτό οφείλουμε να κάνουμε μια διευκρίνηση, επειδή αυτό το ιστολόγιο αγαπάει την αλήθεια και σιχαίνεται την σπέκουλα. Με αφορμή το συγκεκριμένο θέμα, εμφανίστηκαν πολλά δημοσιεύματα που υποστηρίζουν ότι καθ' όλη την σαραντάχρονη διάρκεια της σύμβασης το κράτος θα πληρώνει ανακαινίσεις, φθορές, αντικαταστάσεις εξοπλισμού κλπ. Προφανώς, οι εν λόγω "αναλυτές" δεν έχουν διαβάσει την παράγραφο 6.4.3 της σύμβασης, που λέει ότι η Fraport έχει περιθώριο 15 ημερών από την παράδοση κάθε αεροδρομίου για να κάνει χρήση των διατάξεων που μόλις αναφέραμε. Άλλο 15 μέρες κι άλλο 40 χρόνια, έτσι; Κλείνει η παρένθεση.

Η σύμβαση προβλέπει ότι η Fraport θα πληρώνει ετησίως στο ΤΑΙΠΕΔ 22,4 εκατ. ευρώ, ποσό που αυτομάτως μεταφέρεται στις τσέπες των δανειστών προς απομείωση του κρατικού χρέους. Η αποζημίωση που απαιτεί η Fraport φτάνει να καλύψει τριών χρόνων πληρωμές της και θα βγει κατ' ευθείαν από τα κρατικά ταμεία. Και κερατάδες και δαρμένοι.




(ΣΤ) Κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, την εποχή που οι φωτιές μαίνονταν, είδαν το φως της δημοσιότητας καταγγελίες ότι το πυροσβεστικό σώμα ήταν αποδυναμωμένο επειδή είχε διαθέσει κάπου 700 πυροσβέστες στην υπηρεσία της Fraport. Ειδικά στα νησιά του Ιονίου, δεν υπήρχε σταθμός πυροσβεστικής υπηρεσίας που να μην έχει διαθέσει προσωπικό στην ασφάλεια των τοπικών αεροδρομίων.

Και καλά να αγαναχτεί ο απλός κόσμος με αυτή την "αποκάλυψη". Οι δημοσιογράφοι, όμως, θα μπορούσαν να ρίξουν μια ματιά στην σύμβαση πριν αρχίσουν να χτυπιούνται, λες και ανακάλυψαν το ζεστό νερό:

"Σύμφωνα με τους όρους της παρούσας σύμβασης, το Δημόσιο (...) θα παρέχει υποστήριξη στον παραχωρησιούχο σε σχέση με την παροχή υπηρεσιών διάσωσης και πυρόσβεσης (είτε εφαρμόζοντας νόμους που επιτρέπουν την πλήρη παροχή των εν λόγω υπηρεσιών από τον παραχωρησιούχο είτε διασφαλίζοντας ότι είναι διαθέσιμο το Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδος ως ανάδοχος και ότι δεν θα χρεώνει περισσότερο από τις εύλογες άμεσες δαπάνες του για τις εν λόγω υπηρεσίες)" [σελ. 72-74, § 4.3.2, εδάφιο ιβ].

Αν σας φαίνεται τρελό να στέλνει το κράτος πυροσβέστες να φυλάνε μια ιδιωτική επιχείρηση, πάρτε μια ανάσα και ηρεμήστε. Δεν είναι η πρώτη φορά που το δημόσιο αναλαμβάνει την υποχρέωση να θέτει τις υπηρεσίες του στην διάθεση ενός ιδιώτη. Παρόμοιες συμφωνίες έχουν γίνει και με την Cosco και, προφανώς, θα γίνουν και με κάθε "επενδυτή" που έρχεται να βάλει χέρι στην περιουσία μας. Γιατί να μπαίνει ο άνθρωπος σε έξοδα, όταν το "κακό" (μη το ξεχνάμε αυτό!) κράτος μπορεί να τον βοηθήσει να κάνει την δουλειά του περίπου τζάμπα;

Να υποθέσουμε ότι η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας συμφώνησε με την Fraport να αναλάβει
το κόστος συντήρησης κάποιων οχημάτων και μηχανημάτων κρυφά από τον αρμόδιο υπουργό;

(Ζ) Βεβαίως, το δημόσιο δεν βοηθάει την Fraport μόνο με τον παραπάνω τρόπο. Μετά την "αποζημιώσιμη μεταβολή νομοθεσίας", για την οποία μιλήσαμε χτες, μεταξύ των "ορισμών" που παρατίθενται στην αρχή της σύμβασης, ανακαλύπτουμε άλλον έναν περίεργο όρο, τις "άδειες ευθύνης δημοσίου":

"Ως Άδειες Ευθύνης Δημοσίου νοούνται τα Πιστοποιητικά Αεροδρομίου καθώς και οι Υφιστάμενες Άδειες Κατασκευαστικών Έργων, οι Υφιστάμενες Περιβαλλοντικές Άδειες και οι Υφιστάμενες Άδειες Λειτουργίας" [σελ. 9].

Θα έλεγε κανείς ότι, αφού μιλάμε για "υφιστάμενες" άδειες, ας πάει και το παλιάμπελο κι ας αφήσουμε τον επενδυτή να τις χρησιμοποιεί έστω κι αν τις έχουμε χρυσοπληρώσει. Αμ δε! Όλες αυτές οι άδειες υπόκεινται σε τροποποιήσεις από καιρού εις καιρόν (ανάλογα με τις οδηγίες που εκδίδει η Ευρωπαϊκή Ένωση) και για να τροποποιηθούν απαιτούνται σχετικές μελέτες, οι οποίες σχεδόν πάντα καταλήγουν σε δαπάνες απαραίτητες για την υλοποίησή τους. Όλες αυτές οι δαπάνες που θα προκύψουν, θα βαρύνουν το ελληνικό δημόσιο. Να συνεχίσουμε την ανάγνωση;

- (Ι) "(...) το Δημόσιο θα ευθύνεται (...) για όλα τα βασικά έξοδα ηχομόνωσης τα οποία συνίστανται σε έξοδα μόνωσης κτιρίων εκτός του σχετικού περιφερειακού αεροδρομίου, τα οποία βρίσκονται σε περιοχές όπου τα επίπεδα ηχορύπανσης είναι υψηλότερα από τα όρια που ισχύουν κατά την ημερομηνία έναρξης παραχώρησης" [σελ. 103, § 8.1.1].

- (ΙΙ) "Εάν δεν υφίστανται έγκυροι περιβαλλοντικοί όροι (...) το Δημόσιο θα ευθύνεται για κάθε σχετικές και εύλογες δαπάνες (σ.σ.: προφανώς ο συντάκτης του κειμένου έχει σοβαρό πρόβλημα με τα ελληνικά του) που θα προκύψουν στον παραχωρησιούχο σε σχέση με την συμμόρφωση με οποιεσδήποτε απαιτήσεις των πρώτων περιβαλλοντικών όρων που θα εκδοθούν μετά την ημερομηνία του διαγωνισμού παραχώρησης" [σελ. 118-119, § 13.2.4.α].

- (ΙΙΙ) "Το Δημόσιο θα ευθύνεται για τις ζημιές που απορρέουν άμεσα από κάποια υφιστάμενη μόλυνση και την ηχομόνωση αρχικής στάθμης θορύβου (...) και συμφωνεί να αποζημιώνει τον παραχωρησιούχο και να τον κρατά αζήμιο από κάθε ευθύνη που υφίσταται ή τον βαρύνει ως άμεσο επακόλουθο των επιπτώσεων κάθε υφιστάμενης μόλυνσης και της ηχομόνωσης αρχικής στάθμης θορύβου (...) και θα αποζημιώνει τον παραχωρησιούχο για όλες τις ζημίες που θα υποστεί ως άμεσο επακόλουθο αυτής της υφιστάμενης μόλυνσης και της ηχομόνωσης αρχικής στάθμης θορύβου" [σελ. 120, § 13.4.1].


(Η) Το ελληνικό δημόσιο δεν αφήνει ακάλυπτη την Fraport ούτε σε προβλήματα που οφείλονται σε ανωτέρα βία:

- Ι. "Με την επιφύλαξη του άρθρου 25.4 (Παρατεταμένα Γεγονότα Ανωτέρας Βίας), όλα τα γεγονότα Ανωτέρας Βίας (...) τα οποία (...) έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στην ικανότητα του παραχωρησιούχου να εκτελέσει τις υπηρεσίες αεροδρομίου θεωρούνται Γεγονότα Ευθύνης Δημοσίου και το Δημόσιο θα αποζημιώνει τον παραχωρησιούχο" [σελ. 179, § 25.3].

- ΙΙ. "Εάν δεν μπορεί να προσδιοριστεί άμεσα αν το Γεγονός Ανωτέρας Βίας θα εξελιχθεί σε Παρατεταμένο Γεγονός Ανωτέρας Βίας (...) ο παραχωρητής, το δημόσιο και ο παραχωρησιούχος θα προβούν σε οποιοδήποτε εύλογο μέτρο ώστε να συνεχιστούν οι δραστηριότητες παραχώρησης, με χρήση ασφαλιστικών αποζημιώσεων και τυχόν οφειλόμενων αποζημιώσεων από το δημόσιο" [σελ. 178,
§ 25.1.5].

Λογικά πράγματα. Έτσι δεν τρέχει το κράτος ως αρωγός και στις περιπτώσεις όπου επαγγελματίες, αγρότες, βιοτέχνες κλπ πλήττονται από γεγονότα ανωτέρας βίας; Έτσι, βέβαια! Ακριβώς έτσι!

Απρίλιος 2016: 20.000 θέσεις εργασίας - Απρίλιος 2017: 70.000 θέσεις εργασίας - Απρίλιος 2018: ;;;

Ξέρω ότι τέτοιου είδους κείμενα είναι κουραστικά, οπότε κάπου εδώ σταματώ για σήμερα. Όμως, θα συνεχίσουμε το ξεσκόνισμα αυτής της σύμβασης. Και θα το συνεχίσουμε επειδή κάπως έτσι είναι όλες οι συμβάσεις που υπογράφει το ελληνικό κράτος στο πλαίσιο της επιχειρούμενης "ιδιωτικοποιήσης" της ελληνικής δημόσιας περιουσίας και δεν βλάφτει να ανακαλύψουμε μερικές λεπτομέρειες από εκείνες που δύσκολα θα γίνουν γνωστές μέσω των συστημικών Μέσων Μαζικής Εξαπάτησης.

Και κάτι τελευταίο. Στην προηγούμενη πρόταση έβαλα εσκεμμένα την λέξη "ιδιωτικοποίηση" μέσα σε εισαγωγικά, επειδή για να ιδιωτικοποιηθεί κάτι πρέπει να το πάρει ιδιώτης. Όμως, η Fraport δεν είναι ιδιωτική εταιρεία αφού ανήκει κατά 70% στο γερμανικό δημόσιο. Είπατε κάτι; Χαίρετε.


 (Θ) Πάμε τώρα να ρίξουμε μια ματιά στην σελίδα 85 της σύμβασης, επειδή το περιεχόμενο της παραγράφου 4.9.6 μου φαίνεται απίστευτο:

"Το Δημόσιο θα αποζημιώνει και θα κρατά αζήμιο τον παραχωρησιούχο , τους υπαλλήλους, αντιπροσώπους, εργολάβους του (κάθε βαθμίδας) σε πρώτη ζήτηση, από κάθε ευθύνη για: 
(i) θάνατο ή σωματική βλάβη οποιουδήποτε προσώπου,
(ii) ζημία ή φθορά περιουσίας  (συμπεριλαμβανομένης περιουσίας που ανήκει στο Δημόσιο ή στον παραχωρησιούχο ή για την οποία έκαστος εξ αυτών είναι υπεύθυνος) και
(iii) όλες τις ζημίες (συμπεριλαμβανομένων δικαστικών εξόδων επί τη βάσει αποζημίωσης) που μπορεί να προκύψουν ή να επέλθουν λόγω πράξης, παράλειψης ή αμέλειας οποιουδήποτε μέρους σύμβασης αεροδρομίου (...)".

Εξαιρετικό! Παρ' ότι η Fraport είναι ο εργοδότης, την αποζημίωση για ό,τι στραβό κι ανάποδο συμβεί, την πληρώνει το ελληνικό κράτος! Ντεραπάρει το κλαρκ και τραυματίζει εργάτη; Γλιστράει υπάλληλος και σπάει το πόδι του; Χάνονται οι αποσκευές κάποιου επιβάτη; Ό,τι κι αν γίνει, το αφτί των γερμανών δεν χρειάζεται να ιδρώσει. Πληρώνει το ελληνικό δημόσιο!

Αεροδρόμια στα οποία η Fraport κατέχει ποσοστό μεγαλύτερο του 10%: Από ένα σε Περού,
Σλοβενία, Ρωσσία και Τουρκία, από δύο σε Γερμανία και Βουλγαρία, δεκατέσσερα στην Ελλάδα.

(Ι) Μια άλλη ενδιαφέρουσα παραχώρηση που κάνει το δημόσιο προς την Fraport μέσω της σύμβασης είναι ότι επιτρέπει στην εταιρεία να παραστήσει τον εργολάβο και να εκτελέσει όσα έργα θεωρεί ότι πρέπει να γίνουν, φυσικά με έξοδα του δημοσίου:

"Ο παραχωρησιούχος μπορεί, εφόσον το επιλέξει, κατόπιν συναίνεσης του δημοσίου και με τους όρους που θα συμφωνηθούν με αυτό, να εκτελέσει για λογαριασμό και με έξοδα του δημοσίου μέρος ή το σύνολο των έργων δημοσίου όσα έργα απαιτούνται σύμφωνα με το άρθρο 4.4.7 και οποιαδήποτε άλλα έργα πρέπει να εκτελέσει ή για τα οποία πρέπει να μεριμνήσει το δημόσιο με τους όρους της παρούσα σύμβασης" [σελ. 76, 4.3.3].

Κι ας πούμε ότι όλα αυτά είναι πρωτόγνωρα μεν αλλά έχουν κάποια λογική. Αν προχωρήσουμε λίγο την ανάγνωση, όμως...:

"Εάν ο παραχωρησιούχος επιθυμεί να εκχωρήσει ουσιώδες τμήμα των συμβατικών υποχρεώσεών του σε υπεργολάβο, θα παράσχει στο δημόσιο όλα τα απαραίτητα στοιχεία του προτεινόμενου υπεργολάβου, όπως την εμπειρία, το προσωπικό που θα απασχοληθεί στην εν λόγω σύμβαση υπεργολαβίας, καθώς και τα οικονομικά στοιχεία αλλά και τα συγκεκριμένα καθήκοντα που θα ανατεθούν στον εν λόγω υπεργολάβο. Το δημόσιο οφείλει να απαντήσει στο αίτημα εντός τριάντα ημερών. Εάν το δημόσιο δεν απαντήσει εντός του ανωτέρω χρονικού πλαισίου, θα θεωρηθεί ότι έχει δώσει την συγκατάθεσή του" [σελ. 164-165,  §§ 22.3 - 22.4].

Εδώ υπάρχει ένα παράδοξο. Αν η Fraport επιθυμεί ("εφόσον το επιλέξει), μπορεί να παραστήσει τον εργολάβο και να υποκαταστήσει το δημόσιο προκειμένου να υλοποιήσει όσα έργα θεωρεί ότι πρέπει να υλοποιηθούν, πλην όμως μετά από συνεννόηση με το δημόσιο και με την συναίνεσή του. Αν, όμως, αντί να κάνει μια δουλειά η ίδια, στήσει μια θυγατρική και της αναθέσει την δουλειά ως υπεργολαβία, τότε δεν χρειάζεται καμμιά συνεννόηση με το δημόσιο αλλά ένα απλό αίτημα, το οποίο γίνεται de facto δεκτό αν το δημόσιο δεν απαντήσει μέσα στην ασφυκτική προθεσμία των τριάντα ημερών.


(ΙΑ) Χτες συμπεριέλαβα στο κείμενο μια φωτογραφική σύνθεση με δηλώσεις της Fraport περί δημιουργίας 20.000 και 70.000 θέσεων εργασίας. "Καλό είναι αυτό", θα μου πείτε, "εκεί που έχει φτάσει η ανεργία στην χώρα μας...".

Δεν θα τσακωθούμε τώρα για το αν αυτές οι θέσεις εργασίας θα είναι πραγματικές, αν θα είναι καλοπληρωμένες ή αν θα είναι μόνιμες. Θα ήθελα, όμως, να σας ρωτήσω κατά πόσο είσαστε σίγουροι ότι αφορά εμάς, τους έλληνες. Για δείτε αυτό:

"Σύμφωνα με τους όρους της παρούσας σύμβασης, το Δημόσιο (...) θα παρέχει υποστήριξη ή θα διευκολύνει τους υπηκόους κρατών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης που απασχολούνται στη διαχείριση ή/και τη λειτουργία των περιφερειακών αεροδρομίων να αποκτούν άδειες εισόδου (βίζα) και άδειες εργασίας για τους ίδιους και τις οικογένειές τους" [σελ. 74, § 4.3.2.ι].

Γιατί τώρα εμένα κάτι μου λέει ότι η Fraport έχει κατα νου να φέρει εργάτες από το Μπαγκλαντές, την Νιγηρία και οποιαδήποτε άλλη τριτοκοσμική χώρα, όπου το βδομαδιάτικο ενός εργάτη φτάνει-δεν φτάνει το μεροκάματο ενός έλληνα συναδέλφου του; Μάλλον το μυαλό μου είναι άρρωστο...

Έτσι θα γίνει το αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με την μακέττα της Fraport.

(IB) Όπως προκύπτει και από την σύμβαση (κεφ. 11, σελ. 110 κ.ε.) αλλά και από τις οικονομικές καταστάσεις της Fraport, την ώρα που η εταιρεία εκδηλώνει ενδιαφέρον να αναλάβει τα 14 περιφερειακά αεροδρόμια, διαθέτει ίδια κεφάλαια μόλις 24.000 ευρώ, ήτοι το ελάχιστο που απαιτεί ο νόμος για μια ανώνυμη εταιρεία. Βεβαίως, η σύμβαση προβλέπει ότι οι μέτοχοι υποχρεούνται να καταβάλουν μέσα σε συγκεκριμένες προθεσμίες (πίνακας σελ. 106) συνολικά κάπου 326 εκατομμύρια ως κεφάλαιο στο συρτάρι κι άλλα τόσα ως δευτερογενές χρέος, έτσι ώστε η "δεσμευτική επένδυση" να φτάσει σκάρτα 652 εκατομμύρια. Να, λοιπόν, η απάντηση στο ερώτημα πόσα κεφάλαια θα επενδύσει η Fraport στα 14 αεροδρόμια: σκάρτα 652 εκατομμύρια μάξιμουμ.

Φτάνουν αυτά τα λεφτά για να γίνουν όλα όσα έχει υποσχεθεί η Fraport; Όχι βέβαια! Γι' αυτό η σύμβαση προβλέπει ότι "ο παραχωρησιούχος θα διασφαλίσει ότι σε κάθε δεδομένη στιγμή είναι διαθέσιμη χρηματοδότηση για την πλήρη και ορθή υλοποίηση της παραχώρησης" [σελ. 108, § 9.2.1]. Το πρόβλημα είναι ότι οι καθορισμένες δανειακές συμβάσεις εγκρίνονται εγγράφως από το δημόσιο με υπουργική απόφαση και, μάλιστα, μέσα σε 15 μέρες από την υποβολή σχετικού αιτήματος της Fraport. Ουσιαστικά, δηλαδή, η εταιρεία δανείζεται με την σύμφωνη γνώμη (άρα και την εγγύηση) του κράτους.

Το ωραίο είναι ότι το δημόσιο σχεδόν υποχρεώνεται να συναινεί σε όλα αυτά τα αιτήματα: "(...) το Δημόσιο δεν θα αρνείται ούτε θα καθυστερεί χωρίς εύλογη αιτία τη συναίνεσή του για την έγκριση και τον ορισμό ως Καθορισμένης Δανειακής Σύμβασης κάθε σύμβασης που τεκμηριώνει την αναχρηματοδότηση των Καθορισμένων Δανειακών Συμβάσεων" [σελ. 109, § 9.2.3].

Επειδή υπάρχουν και αναγνώστες που δυσκολεύονται στην κατανόηση κειμένων οικονομικού περιεχομένου, ας γίνουμε λίγο πιο αναλυτικοί. Στις 11 Απριλίου 2017, η Fraport κατέβαλε στο δημόσιο 1,234 δισ. ως "προκαταβολή άμεσης παραχώρησης". Πού τα βρήκε, αφού εκείνη την στιγμή τα κεφάλαιά της μόλις που ξεπερνούσαν τα 300 εκατομμύρια; Είχε πάρει δανεικά, θα μου πείτε. Μάλιστα. Με εγγύηση τι; Απλούστατον: τα μελλοντικά της δικαιώματα από την σύμβαση και την έγκριση (ουσιαστικά, δηλαδή, την εγγύηση) του ελληνικού κράτους. Προσέξτε το πλάνο: σου πουλάω ένα σπίτι για εκατό χιλιάρικα αλλά, επειδή στην τσέπη έχεις μόνο είκοσι πέντε, μπαίνω εγγυητής για να πάρεις από την τράπεζα τα υπόλοιπα ως δάνειο. Δεν είναι όμορφο πλάνο;


(ΙΓ) Σίγουρα έχετε ακούσει για τα πανωπροίκια που πληρώνουμε ως κράτος στους εργολάβους των εθνικών οδών. Μιλάω για τις περιπτώσεις (και με την προηγούμενη κυβέρνηση και με την τωρινή, την αριστερή), που πάνε οι εργολάβοι στον υπουργό μεταφορών με στοιχεία που αποδεικνύουν ότι τα έσοδά τους από διόδια είναι μειωμένα σε σχέση με όσα περίμεναν τότε που έπαιρναν την δουλειά και, επειδή έτσι προβλέπουν οι συμβάσεις τους, το υπουργείο τούς πληρώνει την διαφορά για να μη ζημιώσουν. Γνωστά αυτά και δικαίως αγαναχτήσαμε όταν τα μάθαμε. Ε, λοιπόν, κάτι παρόμοιο προβλέπει και η σύμβαση με την Fraport:

- (Ι) "Εάν κατά την διάρκεια της περιόδου παραχώρησης ο παραχωρησιούχος αποδείξει ότι λόγω Γεγονότος Ευθύνης Δημοσίου μειώθηκαν τα έσοδά του, συμπεριλαμβανομένων των μειώσεων λόγω ανεπαρκών επιδόσεων τις οποίες υπέστη αποκλειστικά λόγω γεγονότος ευθύνης δημοσίου, το δημόσιο θα αποζημιώσει τον παραχωρησιούχο (...)" [σελ. 216, § 30.4.1].

- (ΙΙ) "Εάν κατά την διάρκεια της περιόδου παραχώρησης ο παραχωρησιούχος αποδείξει ότι λόγω Γεγονότος Ευθύνης Δημοσίου προέκυψε ουσιώδης αύξηση στις δαπάνες λειτουργίας, συντήρησης και εκμετάλλευσης (...) σε σύγκριση με τις αντίστοιχες προβλέψεις, το δημόσιο θα αποζημιώσει τον παραχωρησιούχο για την διαφορά (...)" [σελ. 217, § 30.4.4].

Μη βιαστείτε να σχολιάσετε ότι "αφού το δημόσιο ευθύνεται για την ζημιά που έπαθαν οι άνθρωποι, ας πληρώσει να βάλει μυαλό" γιατί θα αδικήσετε τον εαυτό σας. Και θα τον αδικήσετε επειδή δεν μπορείτε να φανταστείτε τι μπορεί να αποκληθεί ως "Γεγονός Ευθύνης Δημοσίου". Προσέξτε:

"Ως Γεγονός Ευθύνης Δημοσίου νοείται κάθε γεγονός που ρητά αναφέρεται στην παρούσα σύμβαση ως Γεγονός Ευθύνης Δημοσίου καθώς και κάθε γεγονός (συμπεριλαμβανομένων Γεγονότων Καθυστέρησης και της υποχρέωσης του Φορέα Παροχής Αεροναυτιλιακών Υπηρεσιών να παρέχει την Απαιτούμενη Χωρητικότητα Ελέγχου Εναέριας Κυκλοφορίας) [...], το οποίο έχει δυσμενή επίδραση στα έσοδα του παραχωρησιούχου στη διάρκεια της περιόδου παραχώρησης ή/και επηρεάζει ουσιωδώς την παροχή των υπηρεσιών αεροδρομίου" [σελ. 18].

Να το πούμε με απλά λόγια; Αναστέλλονται επί τρίωρο οι προσγειώσεις και οι απογειώσεις σε κάποιο αεροδρόμιο λόγω διακοπής ηλεκτροδότησης ή λόγω βλάβης σε κάποιο μηχάνημα; Φταίει το δημόσιο και πρέπει να αποζημιώσει την Fraport για διαφυγόντα έσοδα. Απεργούν οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας; Φταίει το δημόσιο και πρέπει να αποζημιώσει την Fraport για διαφυγόντα έσοδα. Μειώνεται η κίνηση στα αεροδρόμια του ανατολικού Αιγαίου λόγω προκλητικότητας των τούρκων ή λόγω των προσφύγων; Φταίει το δημόσιο και πρέπει να αποζημιώσει την Fraport για διαφυγόντα έσοδα.

11/4/2017: Οι Αλεξάντερ Τσίνελ (αριστερά) και Δημήτρης Κοπελούζος (δεξιά) παραδίδουν
στον διευθύνοντα σύμβουλο του ΤΑΙΠΕΔ Αντώνη Λεούση επιταγή 1,234 δισ. ως προκαταβολή.

Κάπου εδώ λέω να ολοκληρώσω γιατί κουράστηκα και βαρέθηκα. Όχι δηλαδή πως δεν θα μπορούσα να γράφω σχετικά και την άλλη βδομάδα (π.χ.: αν η Fraport κρίνει ότι ένα αεροδρόμιο χρειάζεται επέκταση, το δημόσιο είναι υποχρεωμένο να κάνει τις αναγκαίες απαλλοτριώσεις με έξοδά του και μετά να τις παραχωρήσει και αυτές [σελ. 122 κ.ε., § 14.1.7]) αλλά δεν νομίζω ότι έχω να προσθέσω κάτι ουσιαστικό. Είπαμε λίγα αλλά έχουμε αρκετό μυαλό για να καταλάβουμε πολύ περισσότερα.

Ως επίλογο, σας φύλαξα δυο κερασάκια:

- (Ι) "Εάν η Απαιτούμενη Χωρητικότητα Ελέγχου Εναέριας Κυκλοφορίας δεν επιτευχθεί για δυο διαδοχικές περιόδους αιχμής, ο παραχωρησιούχος δύναται να αγοράσει υπέρ του Φορέα Παροχής Υπηρεσιών Αεροναυτιλίας τον απαραίτητο εξοπλισμό αεροναυτιλίας ώστε να επιτευχθεί η Απαιτούμενη Χωρητικότητα Ελέγχου Εναέριας Κυκλοφορίας και να αφαιρέσει το κόστος του εν λόγω εξοπλισμού από την οφειλόμενη εισφορά σύμφωνα με το άρθρο 28.9" [σελ. 217, § 30.7].

(ΙΙ) "Ο παραχωρησιούχος θα δικαιούται στο ακέραιο το  ποσό των Τελών Εκσυγχρονισμού και Ανάπτυξης Αεροδρομίου που επιβάλλεται στους αναχωρούντες επιβάτες" [σελ. 207, § 28.10].

Αυτό το τελευταίο είναι για όσους γκρίνιαζαν επειδή πλήρωναν διόδια σε δρόμους που δεν είχαν φτιαχτεί ακόμη. Και για να τελειώνουμε: ήρθαν οι επενδυτές να εκσυγχρονίσουν τα αεροδρόμιά μας με δικά μας λεφτά. Γεια σας!

 

πηγή